وەک ئاماژەمان پێدا ئەم ستراتیجیەش لەسەر دوو بنەما چەسپاوە،( نەورۆزو عاشورا) کە ناسنامەی نیشتمانی و بنەمای شارستانی ئێرانن و لەڕێگای جیۆکەلتوورەوە چەندین نەتەوەو گروپ بە ئێران دەبەستێتەوە.
واتە بە ھەردوو پرینسیپی ( ھیلالی نەورۆز، لەکوردەکانی عێراق و تورکیا و سووریا بۆ ئێران و ئەفغانستان و تاجیکستان درێژ دەبێتەوە)، هەرچی( ھیلالی عاشووراشە)،لە ئێرانەوە بۆ عێراق و لوبنان و ووڵاتانی کەنداو و یەمەن درێژ دەبێتەوە.
ئەم ناوچانەش بۆ ئێران ناوچەی جیۆکەلتورین.
کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ڕێگەی سیاسەتی دەرەوە زۆر باش جێگەو نفوزی خۆی لە ناوچەکەدا پاراستوە و تاڕادەیەک ئەمنیەتی بۆ خۆی بەرقەرارکردوە، سروشتی خاکی ئێران وایە کە ئەگەر نەتوانێت لە دەرەوەی سنورەکانی دوژمنەکانی ڕام بکات ئەوا دووژمنەکانی دێنە سەر سنورەکانی بۆی!
هەر بۆیەش ئێرانیەکان بە ژیرانە شەڕو ئاژاوەیان لە سنورەکانیان دورخستۆتەوە. ئەگەر بەخێرایی تەماشایەکی سیاسەتی دەرەوەی جمهوری ئیسلامی ئێران بکەین دەبینین لە زۆرینەی وڵاتانی ناوچەکەو بگرە هەندێک وڵاتی دورمەودای جوگرافی خۆیشیدا ڕۆڵ دەبینێت لە دروستکردنی بڕیاردا و وەک یەکێک لە جەمسەرەکانی بڕیار دێتە هەژمار.
بۆ نمونە با تەماشای لوبنان بکەین: زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی سونە دژی حیزب أللە و نفوزی ئەو ڕەوتە بون، چونکە بە نفوزی ئێرانیەکانی دەزانن لەو وڵاتەدا، ئەمریکاو ئیسرائیل و ڕۆژئاوا بەگشتی حیزب اللەیان لە لیستی تیرۆردا داناوە و ویستیان لەناوی بەرن، بەڵام بینیمان نەک لەناو نەچوو بەڵکو ئێستا وەک خاوەن دەسەڵاتی یەکەم لە لوبناندا ڕەفتار دەکات و بەشێکە لە هیلالی عاشورا!
سوریای بەشار ئەسەد یەكێکی دیکەیە لەو وڵاتانەی کە بە نفوزی ئێران هەژمار دەکرێت، لە سەرەتای بەهاری عەرەبیەوە وڵاتانی سونەی عەرەبی و وڵاتانی ڕۆژئاوا و هەتا تورکیاش دەیان وت لە ئایندەی سیاسی سوریادا جێگەی بەشار ئەسەد نابێتەوە، بەڵام پشتگیرییەکانی ئێران بۆ بەشار و حکومەتەکەی وایکرد کە سوریا داخڵی کۆنگرەی وڵاتانی سونە ببێتەوە و بەشاریش وەک سەرۆک مایەوە و ئێستاش بەشێکە لە هیلالی عاشورا.
ئەگەر تەماشەیەکی یەمەنیش بکەین دەبینین لە کاتێکدا ئەوروپاو ئەمریکا و وڵاتانی سونی وەک سعودیە ڕێگر بون لە حوسیەکان و جەنگیان لە دژ بەرپا کردن، تەنیا ئێرانیەکان بون کە لەپشتی حوسیەکان وەستان و کارێکیان کرد کە سعودیە کۆتای بە جەنگ بهێنێت لەگەڵیان و بە ڕەسمیش بیان ناسێنێت و تەحەمولیان لەگەڵ بکات، ئێستاش هێزی یەکەمن لە یەمەنداو بەشێکن لە هیلالی عاشورا!
ئەگەر عێراق بەنمونە وەرگرین دەبینین ڕۆژانێک بوو کە سەدام هەڕەشەی لەناوبردنی ئێرانی دەکرد، بەڵام ئێرانیەکان کارێکیان کرد نەک هەر سەدام حسێنیان لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا سڕیەوە بەڵکو ئێستا قسەی ئێرانیەکان و گروپەکانیان قسەی یەکەم و کۆتاییە لە عێراقدا و مینبەری هیلالی عاشوراشە!
ئەگەر تەماشەیەکی قەتەریش بکەین دەبینین وڵاتەکە لەو ئابڵوقەیەی کە لە لایەن هەندێک وڵاتی عەرەبی سونیەوە خرایە سەری و ویستیان بە تەواوی لاوازی بکەن، ئێرانیەکان وەک هاوکار و فریاد ڕەس بەهانای میری قەتەرەوە ڕۆیشتن، وا دەشبینین کە ئێستا قەتەر لە چی ئاستێکدایە لە جیهاندا.
ئەگەر تەماشای جەنگی ڕوسیا و ئۆکرانیا بکەین دەبینین کە ئێرانیەکان لە ڕێگەی دابینکردنی هەندێک پێداویستیەوە بەشێکن لە پاراستنی ڕوسیا لە بەرانبەر جەبهەی غەربدا، هەر بۆیەش ئەمریکایەکان لە سەرەتای جەنگەکەوە ئێران تۆمەتبار دەکەن بەوەی کە نەی هێشتوە ئامانجەکانی ئۆکرانیا بەدی بێت!
لە ئێستاشدا لە جەنگی فەلەستیندا تەنیا وڵات کە ئاشکرا دژایەتی هەژمونی ئیسرائیل دەکات ئێرانە، وەک دەبینین ئێرانیەکان هەم لە ئاستی دابینکردنی تونێلەکانی غەزەدا، هەم لە دابینکردنی چەک و پێداویستی سەربازیدا هەمیش لە ئاستی دیبلۆماسیدا لە پشت گروپی (حـەماسـ)،و فەلەستیندا وەستاون، حاڵی حازر بەپێی خوێندنەوەکان ئاڕاستەکان بۆ ئەوە دەچن کە دەوڵەتی فەلەستین بە تەواوی دانی پێدا بنرێت و ئاشتی بەرقەرار بێت، دوای پرۆسەی ئاشتیش لە ناوچەکەدا دەسەلاتی فەلەستین دەکەوێتە دەست حەماسەوە.
ئێران نە تەنیا لەو وڵاتانە بەڵکو لە وڵاتانی ئەفریقا و چەندین وڵاتی دیکەی وەک ڤەنزوێلا هەژمونی هەیە و دەتوانێت پەرە بەکارەکانی بدات.
عێراق و بەتایبەتی هەرێمی کوردستان لە ڕووی جوگرافیش و لە ڕووی کەلتوور و مێژوو و زمان و ئاینیشەوە زیاتر لە هەموو وڵاتان و خاکی دراوسێی ئێران هەڵگری گرینگایەتین و بەو پێیەش بەردەوام ئێران هەوڵی داوە ڕێگاخۆشکەر و یارمەتیدەر بێت بۆ عێراق و بەتایبەتی بۆ کورد. بە جورئەتەوە دەتوانین بڵێین زۆرینەی جووڵانەوە یان شۆڕش و دامەزراندن و پێشکەوتنی حیزبێکی کوردی لە هەرێم دەستی پێنەکردووە ئیللا مەگەر ئێران بە جۆرێک یارمەتیی دابێت. بە درێژایی خەباتی شاخ و شار نەک هەر نەمانبینیوە ئێران دژایەتی یان هێرشی کردبێتە سەر پارتێکی کوردیی هەرێمی کوردستان بەڵکوو کاتێک مێژووی هەموو جووڵانەوە کوردییەکانی سەردەم هەڵدەدەینەوە جێگە پەنجەی یارمەتییەکانی ئێرانی لە قۆناغە جیاجیاکاندا بە شێوەیێک لە شێوەکان پێوە دیارە. ئەمانە مێژووە و مێژووش بە ئیدعا و بیربردنەوە و بێ منەتی حاشای لێناکرێت.
ئێرانیەکان لە چەندین قۆناغدا هاوکاری باشوری کوردستان بون:
١- لە ساڵانی شومی ئەنفالدا کاتێک ڕژێمی پێشوی عێراق گەلی کوردی کیمیاباران کرد ئێرانیەکان دەرگای سنورەکانیان بە ڕوی گەلی کورددا کردەوەو خزمەتێکی باشی گەلی کوردیان کرد.
٢- کاتێک لە جەنگی داعـشدا هەرێمی کوردستان لە لێواری لەناوچون نزیک بویەوە، بە قسەی بەرپرسانی ئەوکات و بەرپرسانی ئێستاش تەنیا وڵات کە ڕاستەوخۆ بەدەم داواکاری هەرێمی کوردستانەوە هات ئێرانیەکان بون و ڕێگر لە داخڵ بونی هێزەکانی داعـشـ بۆ هەولێر.
٣- لە دوای ڕیفراندۆمیش ئەگەر ئێرانیەکان نەبوایەن دوور نەبوو هێزە عێراقییەکان زۆر زیاتر داخڵی خاکی هەرێم ببوایەن.
ڕێگای دروست لە بەردەم هەرێمی کوردستاندا
وەک دیارە کە سنوری جوگرافی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران سنورێکی سەدان کیلۆمەتری (570کیلۆمەتری) و فراوانە، کە تیایدا دوانزە مەرزی فەرمی و نافەرمی هەیە،
ئێمە لە هەمان کاتدا مێژوویەکی هاوبەشمان هەیە لەگەڵ گەلانی ئێراندا، لەهەمان کاتدا هەر ڕوداوێک لە ئێراندا ڕوبدات کاریگەری لەسەر هەرێم دەبێت و بە پێچەوانەشەوە هەندێک ڕوداوی گرنگی هەرێم کاریگەری لەسەر ئێران دەبێت.
هەرێمی کوردستان و عێراق لە ڕوی جوگرافیەوە بەشێکن لەپاراستنی ئەمنی قەومی ئێران بە دیوی ڕۆژئاوادا، هەر بۆیە ئێرانیەکانیش ئامادەنین دەستبەرداری کورد و پێگەی هەرێم بن.
لەسەرەتای دروستبونی هەرێمی کوردستانەوە وەک کیانێکی سیاسی سەربەخۆ و خاوەن بڕیار تا دەگات بەم ساتەی کە تیایداین، دەیان کێشەی جۆر بە جۆر ڕو بەڕوی هەرێم بۆتەوە.
هەندێک جار کێشەکان لە لایەن بەرپرسانی عێراقەوە بون، وەک جوڵاندنی هێز بۆ هەندێک ناوچەی کوردنشین و ئەنجامدانی تەعریب لەو ناوچانەدا کە کێشەیان لەسەرەو بگرە بەشێکی زۆر دانیشتوانیشیان کوردن، هەندێک جاریش لە ئەنجامی هەڵەی بەرپرسانی هەرێمی کوردستاندا کێشەکان دروستبون وەک فرۆشتنی نەوت و سەربەخۆکردنی ئابوری بە بێ گەڕانەوە بۆ ناوەند. جێگەی داخە کە لە ئەنجامی کێشەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەنددا تەنیا زیانمەد هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانن بە تایبەت موچەخۆرانی حکومەتی هەرێم.
لە هەموو قۆناغەکاندا میدیای زاڵ لە هەرێمی کوردستان مامەڵەی خراپی لەگەڵ ڕۆڵی ئێران لە هەرێمی کوردستان و عێراق کردووە و زۆر جار بینیومانە ئیهانەی بەو وڵاتە کردووە و لە بەرەی کەمپێنی ڕق و کینە بەرامبەر ئێران وەستاوەتەوە. ئەوەش لە کاتێکدایە کە ئێران بەرامبەر کورد هەمیشە گەڕاوەتەوە بۆ پێوەندیی مێژوویی و فەرهەنگی و سنووری هاوبەشی جوگرافی و بە سەراحەت دانی بە کوردبوونی کورد ناوە و لە ئاست هەرێمێکدا تەعامولی لەگەڵ هەرێمی کوردستان کردووە. لەو چوارچێوەیەشدا ڕێگر نەبووە لەوە کورد خاوەن قەرار و مافی خۆی بێت. ئیتر ئەگەر کەسانێک بەمە ڕازی نەبوون و پێیان وابووە لە سەروو ئەوەی بۆی دانراوە دەست بۆ شتی تر ببات بە بێ ئەوەی ئامادەکاریی سیاسیی بۆ کردبێت، پێویستە بەرپرسیارێتییەکە بەلاڕێدا نەبرێت.
لە بارێکی تریشەوە ئێران سەرباری ئەو هەموو مەرزە فەرمی و نافەرمییەی لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیەتی زۆر کەمتر لە وڵاتێکی وەک تورکیا قازانجی لە بازاڕەکانی عێراق و هەرێم وەرگرتووە. ئەوەش لە کاتێکدا کاڵای ئێرانی زۆر هەرزانترە و لە زۆر حاڵەتیشدا کوالێتییەکەی بەرزترە بەڵام دیسان دەبینرێت کار لە سەر شتی ڕکابەر کراوە کە گرانتریشە و ئاستی کوالێتیشی ئەگەر یەکسان نەبێت کەمترە. کەچی بەرپرسێکی باڵای تورکیا پێی قورسە ناوی هەرێمی کوردستان بهێنێت و دان بەو کیانە نیوسەربەخۆیە بنێت کە لە دەستووری عێراق و لە چوارچێوەی سیستەمی فیدراڵیەتدا چەسپاوە.
لە لایێکی تریشەوە ئەو هەڵمەتە میدیاییانەی دژی ئێران ئەنجام دەدرا لە کاتێکدایە کە ئێران تاکە یەک سەربازیشی لە ناو خاکی هەرێمی کوردستان نیە بەڵام تورکیا ڕۆژانە هاوڵاتیی مەدەنی و بێ گوناهی کورد لە هەرێمی کوردستان دەکوژێت و لە کاتی لێقەومانەکانیشمان دەرگاکانی سنووری لێداخستین کەچی نەمانبینی جارێک تانەیێکی لە میدیاکانەوە لێبدرێت.
پاساوی تورکیا بۆ هێرشەکانی ڕۆژانەی لە هەرێم ئەوەیە کە ئەمنی قەومی تورک بپارێزێت چوونکە لایەنی موعارەزەی چەکداری لە سنوورەکان کۆ بوونەتەوە. ئەوەش لە حاڵێکدا لایەنی موعارزی چەکداری ئێرانیش بە درێژایی ئەم ساڵانە لە سەر سنوورەکانی هەرێم جار و بار چالاکییان دژی ئەو وڵاتە کردووە بەڵام ئێران بە سەبرێکی ستراتیژیک هەوڵی داوە بابەتەکە لە ڕێگای دەوڵەتی مەرکەزیی عێراقەوە حەل بکات.
لە ڕوانگەی ئەوەی کە واقیعی ئەمڕۆی عێراق وابەستەیە بە بڕیارەکانی تارانەوە، بەڕەچاوکردنی ئەو لایەنانەی باسم کردن و هەندێک لایەنی دیکەش باشترین ڕێگا لە بەردەم هەرێمی کوردستاندا ڕێخستنی پەیوەندییەکانیەتی لەگەڵ ئێراندا، ڕێکخستنی پەیوەندییەکان لە ئاستی حکومەتی هەرێمدا نەک لە ئاستی حیزبی و (کەسیدا)، لەناو ئەم هەمووە نەیارە سیاسیەی کە لە واقیعی ئەمڕۆدا بۆ هەرێمی کوردستان بونیان هەیە باشترین کارێک ئەوەیە کە بەرپرسانی هەرێم بیر لە ڕێککەوتن و سازان لەگەڵ ئێرانیەکان بکەنەوە و بتوانن سود لە هەژمونی ئێران وەک ئەوەی کە ئەمڕۆ لە ناوچەکەدا هەیە وەربگرن. شک لەوەدا نیە ئەگەر بەرپرسانی دەستڕۆیشتوی هەرێم بتوانن بەستەڵەکی نێوان هەولێر و تاران بتوێننەوە ئەوا ڕاستەوخۆ ڕۆڵی دەبێت لەسەر باشبونی پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغداددا!
ئەگەر بەرپرسانی کورد بە دەر لە بەرژەوەندی حیزبی بیرێک لە هەرێمی کوردستان بکەنەوە و بیانەوێت ڕێگربن لە زیاتر بچوک بونەوەی هەرێم باشتر وایە لە پاڵ ئەو پەیوەندیانەی کە لەگەڵ غەربدا هەیانە کەمێک زیاتر لەگەڵ ئێرانیەکاندا پەیوەندی سیاسی و ئابوری بەهێزتر بکەن و ئارامی و ئەمانێکیش بۆ دانیشتوانی هەرێم دەستەبەر بکەن.
Your Comment