بەپێی هەواڵی کوردپرێس، هەفتەی ڕابردوو شاری هەولێر پایتەختی هەرێمی کوردستان کرایە ئامانجی ژمارەیێک مووشەکەوە و سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ڕایگەیاند ئەم مووشەکانەی بە ئاراستەی ناوەندی سیخوڕیی بنکەی سەربازیی ئیسرائیل لە هەولێر تەقێندراون؛ بەڵام بەرپرسانی هەرێمی کوردستان ڕایانگەیاند ئەم مووشەکانە بەر ئامانجی ناسەربازی و دانیشتوانی مەدەنی و ماڵی سەرمایەدارێکی ناسراوی هەرێم کەوتووە.

لەم ڕاپۆرتەدا هاتووە: شێخ باز کەریم بەرزنجی دەرچووی کۆلیژی تەکنیکییە‌و هیچ بڕوانامەیەکی تایبەتی لەبواری نەوتدا نییە، بەڵام تەنیا لە کرێی بۆری نەوتی هەرێمدا، رۆژانە ملیۆنێک دۆلارو مانگانە 30 ملیۆن دۆلار‌و ساڵانە 360 ملیۆن دۆلاری دەستدەکەوێت، نەوتی کەرکوک دەپاڵیوێت‌ و بەشێکیشی هەناردە دەکات، گەورەترین کێڵگەی نەوتی هەرێمی کوردستانی بەدەستەوەیە، ئەو شێخ بازە، ئەو پیاوەی کە مووشەکەکانی ئێران بە هەموو جیهانی ناساند.

مووشەکەکانی ئێران‌ و شێخ باز

شەوی 13ی ئەم مانگە ئێران هەولێری موشەکباران کرد، کاتێک رۆژبووەوە، دەرکەوت، کۆشکەکەی شێخ باز بوەتە ئامانجی هێرشەکە، ئێران دەڵێ ئەو شوێنەی موشەکباران کراوە، بارەگای دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" بووە، بەرپرسانی هەرێمی کوردستان رەتیدەکەنەوە‌و دەڵێن ئەو شوێنە تەنیا ماڵی خێزانێکی کوردی خەڵکی هەولێر بووە‌و مۆساد لە کوردستاندا بوونی نییە، ئێستا کۆشکەکەی شێخ باز بە وێرانەیی بەجێهێڵدراوە تاوەکو لیژنەکانی لێکۆڵینەوە لەسەر ئاستی عێراق شێخ باز خستەسەر رووپەڕی میدیا جیهانییەکان، لەکاتێکدایە خەڵکی هەرێمی کوردستان وەکو پێویست زانیارییان لەبارەی ئەم کەسایەتییەوە نییە.

شێخ باز کێیە ؟

حەزی لە دەرکەوتنی زۆر نییە لە میدیاکاندا، کەمترین گفتوگۆی هەیە لەگەڵ رۆژنامەنوساندا، بۆیە سەرباری ئەوەی سەرمایەدارێکی گەورەیە، خەڵک زۆر شت لەبارەی ئەوەوە نازانن.

ئەو ناوی باز کەریم بەرزنجی-یە، پەنجا ساڵی تەمەنی تێپەڕاندووە‌و خەڵکی شاری هەولێرە، ساڵی 1999 بۆ یەکەمجار کۆمپانیایەکی دروستکردووەو لە بواری بیناسازی‌و نۆژەنکردنەوەی بینای خوێندنگەکاندا کاریکردووە، ماوەیەکیش کاری بۆ ئاژانسی فریاگوزاری سەربە نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە، هەندێک سەرچاوەی تر مێژووی دروستبوونی کۆمپانیاکەی بۆ ساڵی 1992 دەگێڕنەوە.

رووخانی رژێمی سەددام حسێن لە ساڵی 2003دا دەرفەتی ئەوە بۆ شێخ باز دەڕەخسێنێت سەرمایەکەی گەورە بکات، ئەوەش لەڕێگەی کارکردنی لەگەڵ ئەمریکییەکان لە بواری ئاوەدانکردنەوەی عێراقدا، لە یەکێک لەو بەڵگەنامە نهێنیانەیانەی ئەمریکا کە سایتی ویکلیلیکس بڵاویکردنەوە، ناوی شێخ باز هاتبوو، ئەو لەگەڵ ئاژانسی ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی USAID و کاری کردووە، پشتی بە شەراکەت لەگەڵ چەند کۆمپانیایەکی تورکی بەستووە لە بواری بیناسازیدا، دواتر رووی لە کەرتی نەوت کردووە.

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ یەکێک لە میدیا خۆرئاواییەکان، شێخ باز لەبارەی چیرۆکی کۆمپانیای کارەوە لە دەڵێ:" تاوەکوو ساڵی 2003 بەتەواوەتی حکوومەت خۆی کەرتی نەوتی بەڕێوەدەبرد، بەڵام دوای 2003 ستراتیژیەتێکی نوێ هاتوەتە ئاراوە، ئەوەش بەشداریپێکردنی کەرتی تایبەتە، لە کۆمپانیای کار گروپ دەستمانکرد بە کۆکردنەوەی تیم، بڕیارماندا بەشداری لە کەرتی نەوتدا بکەین، بەشداریمان لە کەمکردنەوەیەکی وەزارەتی نەوتی عێراقدا کرد، کەمکردنەوەکەمان بردەوە، بوین بە یەکەمین کۆمپانیای عێراقی کە گرێبەستی کێڵگەیەکی نەوت وەربگرێت، کە ئەوەش گرێبەستی کێڵگەی خورمەڵە بوو لە ساڵی 2004دا".

واتە وەک.و خۆی دانی پێدادەنێت شێخ باز لە ساڵی 2004وە لە کەرتی نەوتدا دەستی بەکارکردن کردووە، بەڵام هەندێک زانیاری تر هەن باسلەوە دەکەن، کارکردنی شێخ باز لە کەرتی نەوت بۆ سەردەمی رژێمی پێشوو دەگەڕێتەوە، ئەوکات ئەو لەگەڵ خێزانەکەیدا لە بەغداد ژیاون، بەگوێرەی زانیارییەکانی درەو، لەدوای رووداوەکانی 31ی ئابی 1996 شێخ باز بووە بە نێوەندگیر لەنێوان حکوومەتی عێراق‌ و پارتی دیموکراتی کوردستان، هەر لەو زەمەنەدا کە فرۆشتنی نەوت لە عێراق قەدەغەکرابوو، شێخ باز نەوتی هەندێک کێڵگەی عێراقی بە تانکەر گواستەوەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان‌ و لە ئیبراهیم خەلیلەوە رەوانەی تورکیای کردووە.

کۆمپانیای کار گرووپ کە شێخ باز سەرۆکایەتی دەکات ئێستا جڵەوی ئەو بۆرییانەی بەدەستەوەیە کە نەوتی هەرێمی کوردستان رەوانەی دەرەوە دەکەن، رێژەی 40%ی خاوەندارێتی بۆرییەکان بۆ کار گروپ دەگەڕێتەوە‌و 60%ی بۆرییەکەش کۆمپانیای رۆسنەفت-ی روسی خاوەندارێتی دەکات، ئەمە بەو بەشەی بۆرییەکەیە کە دەکەوێتە ناو خاکی هەرێمی کوردستانەوە، راکێشانی ئەو بۆرییە دەستی شێخ بازی لە کەرتی نەوتی هەرێمدا بە تەواوەتی درێژکرد.

بەپێی راپۆرتی کۆمپانیای دیلۆیت کە وردبینی لە فرۆش‌و داهاتی نەوتی هەرێمدا دەکات، تا نیوەی یەکەمی ساڵی 2021 حکوومەتی هەرێمی کوردستان 76 ملیۆن و 869 هەزار و 888 بەرمیل نەوتی خاوی فرۆشتووەو کۆی بەهاکەی 4 ملیار و 108 ملیۆن و 404 هەزار و 110 دۆلار بووە، بڕی 454 ملیۆن و 413 هەزار و 772 دۆلار بەڕێژەی 11.1%ی داهاتی گشتی نەوت بۆ کرێی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە خەرج کردووە، بەم پێیەش رێژەی 40%ی خەرجی گواستەوەی نەوتی هەرێم بۆ کۆمپانیاکەی شێخ باز بووە‌و تەنیا لەو ماوەیەدا واتە شەش مانگی یەکەمی 2021 شێخ باز بڕی 181 ملیۆن دۆلاری وەرگرتووە.

بەتێکڕا شێخ باز تەنیا لە کرێی بۆریدا، رۆژانە ملیۆنێک دۆلارو مانگانە 30 ملیۆن دۆلار‌و ساڵانە 360 ملیۆن دۆلاری دەستدەکەوێت.

سەرباری ئەمە، کۆمپانیاکەی شێخ باز کێڵگەی (خورمەڵە)ی بەدەستەوەیە کە رۆژانە 175 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت، نەوتی ئەم کێڵگەیە رێژەی 405ی تێکڕای نەوتی هەناردەکراوی هەرێم پێکدەهێنێت، داهاتی مانگی رابردووی ئەم کێڵگەیە 400 ملیۆن دۆلار بووە، بەپێی وتەی سەرۆکی حکومەتی هەرێم مانگانە 43%ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوتە بەم پێیە بێت 43%ی داهاتی نەوتی خۆرمەڵە بۆ کۆمپانیاکەی شێخ باز دەڕوات کە دەکاتە 170 ملیۆن دۆلار.

کێڵگەی خورمەڵە دەکەوێتە ناوچەی "جێناکۆک"ی نێوان هەرێمی کوردستان ‌و حکوومەتی فیدراڵی عێراق، بەڵام لەژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی هەرێمدایە.

ساڵی 2014 چەکدارانی داعش لە سنوری کەرکوک بڵاوبونەوە، هێزەکانی سوپای عێراق لەبەردەم "داعش"دا توشی داڕمان هاتن‌و لە سنورەکە کشانەوە، هێزی پێشمەرگەی کوردستان شەڕی کرد‌و کۆنترۆڵی سنورەکەی گرتەدەست، ئەمە دەرفەتێکی زێڕێنی بە کۆمپانیاکەی شێخ باز بەخشی، کۆمپانیای کار گرووپ لەچوارچێوەی رێککەوتنێک لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان‌و بە پاڵپشتی پارتی دیموکراتی کوردستان چووە کەرکوک‌و دەستیگرت بەسەر هەردوو کێڵگەی نەوتی هاڤانا و بای حەسەن، نەوتی کەرکووکی لەرێگەی بۆری هەرێمی کوردستان هەناردەی بەندەری جەیهان لە تورکیا دەکرد، ئەوکات لەڕێگەی بۆرییەکەوە رۆژانە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی کەرکوک لە هەرێمەوە رەوانەی تورکیا دەکرا‌و دەفرۆشرا.

لەدوای رووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەری 2017 کە هێزی پێشمەرگە لە کەرکوک کشایەوە‌و هێزە عێراقییەکان گەڕانەوە، کۆمپانیای کار کۆنترۆڵی کیڵگەکانی هاڤا و بای حەسەن لەدەست دەرچوو، بەڵام ئەمە بەتەواوەتی دەستی کۆمپانیاکەی لە نەوتی کەرکوک نەبڕی، بەپێی زانیارییەکانی درەو، لەچوارچێوەی رێککەوتنێکی نێوان وەزارەتی نەوتی عێراق‌و کۆمپانیای کاردا ئێستا:

رۆژانە 100 هەزار بەرمیل نەوت لە کەرکوکەوە رەوانەی پاڵاوگەی نەوتی کەڵەک-ی سەربە کۆمپانیای کار دەکرێت، کار نەوتەکە لەو پاڵاوگەیە دەپاڵێوێت، بەرهەمەکەشی دەنێردرێت بۆ موسڵ‌و ناوچەکانی دەوروبەری، بۆ پاڵاوتنی هەر بەرمیلێک، کۆمپانیاکە نزیکەی 10 دۆلار وەردەگرێت، واتا داهاتی پاڵاوتنی ئەو نەوتە مانگانە 30 ملیۆن دۆلارە.

رۆژانە 90 هەزار بەرمیل نەوت لە کەرکوکەوە لەڕێگەی بۆرییەوە رەوانەی بەندەری جەیهانی تورکیا دەکرێت، کە داهاتەکەی بۆ کۆمپانیا بەبازاڕکردنی نیشتمانی نەوتی عێراقە "سۆمۆ"یە، بەڵام کرێی گواستنەوە ئەم نەوتە واتا کرێی بۆرییەکە بەهەمان شێوە بۆ کۆمپانیای کارە، کە بۆ هەر بەرمیلێک نزیکەی (10 دۆلار)ە، واتا داهاتەکەی مانگانە دەگاتە 27 ملیۆن دۆلار.

شێخ باز دەرچووی کۆلیژی تەکنیکییە‌و هیچ بڕوانامەیەکی تایبەتی لەبواری نەوتدا نییە. ئەوانەی لە نزیکەوە دەیناسن، دەڵێن کەسێکی بەخشندەیە‌و لەو سامانەی کە کۆیکردوەتەوە خێری زۆر دەکات‌و هاوکاری هەژاران دەکات، پێشتر وەکو دۆستێکی نزیکی نێچیرڤان بارزانی ناوی دەهێنرا، بەڵام دوای پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، لە مەسرور بارزانی نزیک بووەوە، پێشتر لەلایەن بەرپرسانی پارتییەوە بە گەندەڵی تۆمەتبار دەکرا.

رۆژی 24ی تشرینی دووەمی 2019، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم لەگەڵ ئەو وەفدەدا کۆبووەوە کە بەنوێنەرایەتی هەرێم لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد گفتوگۆیان دەکرد.

لەم کۆبونەوەیەدا کەسێکی غەریب بینرا، ئەو کەسە شێخ باز سەرۆکی ئەنجومەنی جێبەجێکاری کۆمپانیای کار گرووپ بوو، بەشداربوونی شێخ باز لە کۆبونەوەکەی سەرۆکی حکومەت‌و وەفدی هەرێم، هەرزوو بوو بە هەواڵی میدیاکانی ناوخۆ، ئەوکات پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەکان پڕنەکرابووەوە، لەناو وەفدی دانوستانکاری هەرێمدا شوێنی وەزیری سامانە سروشتییەکان بەتاڵ بوو، بۆیە دەرکەوتنی شێخ باز لە کۆبونەوەکەدا وا لێکدرایەوە پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەکان لە شوێنی ئاشتی هەورامی وەردەگرێت.

هەر سەردەمە بووە کە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی کە سەربە گۆڕان وتی:" خۆزگە ئێمە چەند کەسێکی وەک شێخ بازمان لەو ئاست‌و توانایەدا هەبوایە" ئەمە لە وەسفەکەی ساڵی 2016ی فازل میرانی بۆ ئاشتی هەورامی دەچوو کە وتی:" وەزیری نەوتی ئێمە یەکێک لە هەرە وەزیرە زیرەکەکانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا".