بەپێی هەواڵی کوردپرێس، دەقی بڕیارەکان بەمشێوەیە: 

یەکەم؛ بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە دۆسیەی نەوتی هەرێم

ڕۆژی ۱۵/۲/۲۰۲۲ ‌ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بە ئامادەبوونی ۹ ئەندامی دادگاکەو بە زۆرینەی دەنگی ۷ ئەندام و ۲ دەنگی پێچەوانە، بڕیارێکی له‌باره‌ی ناده‌ستوریبوونی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێم و نادەستوریبوونی فرۆشتنی نەوتی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە‌ ده‌ركرد.

بە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و ناوەند پێدەنێتە نێو قۆناغێکی نوێ لە کێشە و قەیران، بەتایبەت بڕیاری دادگا لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غازی هەرێم کە لە ساڵی ۲۰۰۷ ەوە لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووەو ڕێگەی خۆشکردووە بۆ حکومەتی هەرێم بە ئەنجامدانی گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان بۆ گەڕان و پشکنین و بەرهەمهێنان و بەبازاڕکردن و فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە کێڵگە نەوتییەکانی سنوری هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی هەولێر و سلێمانی و دهۆک سەرباری دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت لە بەشێک لە کێڵگەکانی پارێزگاکانی موسڵ و کەرکوک و سەلاحەدین بەبێ گەڕانەوە بۆ حکومەتی ناوەندی.

بەپێی بڕیاری دادگاکە؛

۱-    یاسای نەوت و غازی هه‌رێم، ژماره‌ ۲۲ی ساڵی ۲۰۰۷ نادەستوورییەو پێچه‌وانه‌ی ماده‌ ده‌ستووریه‌كانی ۱۱۰، ۱۱۱، ۱۱۲، ۱۱۵، ۱۲۱ و ۱۳۰ە.

۲- حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت بە ڕاده‌ستكردنی سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم و ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم كه‌ وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان ده‌ریهێناون، به‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق.

۳-    ماف دراوە بە سکاڵاکار بەدواداچوون بكات بۆ پوچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكوومەتی هەرێم‌ لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە.

۴- بڕیارەکە حکومەتی هەرێم پابەند دەکات ڕێگە بە وەزارەتی نه‌وتی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی به‌ هه‌موو گرێبه‌ست و مامه‌ڵه‌یه‌كی نه‌وتیدا بچنه‌وه‌، بۆ وردبینی و دیاریكردنی پابه‌ندییه‌ داراییه‌كان كه‌ ده‌كه‌ونه‌ سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم، دواتریش له‌ ژێر رۆشنایی ئه‌وه‌ پشكی هه‌رێم له‌ بودجه‌ی فیدرالی دیاریده‌كرێت. 

دووەم: بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس سەبارەت بە نەوتی هەرێم

بڕیارەكەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس كە بووە هۆی راگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان، لە ۲۷۷ لاپەڕە پێكهاتووەو لە رۆژی ۱۳ی شوباتی ۲۰۲۳ دەرچووە.

بە پێی بڕیارەكەی دادگای ژووری ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، حكوومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتێكی دەستوری و یاساییە لە چوارچێوەی عێراقدا، بەڵام ناتوانێت نەوت لە رێگەی بۆریەوە بگوازێتەوە بۆ دەرەوە، چی نەوتی باكور بێت، چی نەوتی هەرێم، چونكە هەرێمی كوردستان بەشێك نیە لە رێككەوتنی  IPT واتا  بە بازاركردنی نەوتی جیهانی كە لە نێوان توركیا و عێراق لە ساڵی ۱۹۷۳ تایبەت بە بۆری نەوت واژۆكراو.

بە پێی بڕیارەكەی دادگای ژووری ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە فەرەنسا:

هەرێمی كوردستان بەشێك نیە لە رێككەوتنی  IPT ی ساڵی ۱۹۷۳ كە لە نێوان توركیا و عێراق واژووكراوە،  حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆتایی ساڵی ۲۰۱۳ەوە بۆ گواستنەوە و باركردنی نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانەوە ڕاستەوخۆ بۆ توركیا كەڵكی وەرگرتووە، ئەمەش ناكۆكی درووستكردووە.

 رێككەوتنی ITP نێوان عێراق - توركیا چیە؟

لە بڕیارەكەی دادگای ژووری نێوبژیوانی نێو دەوڵەتیدا بە ووردی باس لە رێككەوتنی ITP كراوەو هاتووە: لە ساڵی ۱۹۷۳   كۆماری عێراق و  كۆماری توركیا ڕێككەوتنی بۆری نەوتی خاویان واژۆكرد بۆ دابینكردن و كڕینی نەوتی خاو، ڕێككەوتننامەی بە ڕێككەوتنی بۆری عێراق - توركیا ITP ناسراوە.

‎ بەپێی ڕێككەوتنەكانی  ITP هەردوو لایەن ڕێككەوتن لەسەر دروستكردنی دوو بۆری نەوت كە لە كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك لە باكوری عێراقەوە بەرەو جەیهان كە شارێكی بەندەرییە لە باشووری توركیا The Pipelines دەڕوات.  جەیهان ناوەندێكی گواستنەوەی نەوت و گازی سروشتییە.

‎بە پێی ڕێككەوتننامەكانیITP  هەردوو لا دروستكردن، چاككردنەوە، بەڕێوەبردن و بەكارهێنانی بۆرییەكان و بەكارهێنانی دامەزراوە پەیوەندیدارەكان لە جەیهان بۆ هەڵگرتن و باركردنی نەوتی خاو كە لە ڕێگەی بۆرییەكانەوە دەگوازرێتەوە بەڕێوەدەبەن.

بۆری یەكەم بەپێی ڕێككەوتنی ساڵی ۱۹۷۳  بۆری ۴۰ ئینج ، بۆری دووەم گەورەتر دواتر لە ساڵی ۱۹۸۵ بۆری ۴۶  ئینج زیادكرا.

بەپێی ڕێككەوتنەكانی ITP  هەر لایەنێك دوو بۆرییەكە لە ناوچەكانی خۆیاندا دروست دەكەن و بەڕێوەی دەبەن و دەیپارێزن.  داواكار سوودمەند دەبێت لە كەناڵێكی نوێی هەناردەكردن بۆ نەوتەكەی و بەرامبەر زیاتر پەرەیان پێدەدات.

لە بەرامبەر گواستنەوە و هەڵگرتن و باركردنی نەوتەكەی، داواكار كرێی گواستنەوە دەدات بە بەرامبەر.  هەروەها تا ساڵی ۲۰۱۰ بەشێكی دیاریكراو لە نەوتەكە بۆ كڕینی لەلایەن بەرامبەرەوە تەرخان كرا بوو.

حكوومەتی عێراق بانگەشەی ئەوەی كردووە كە حكوومەتی توركیا پێشێلی رێككەوتنی  ITPكردووە، چونكە ڕێگەی داوە نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانەوە بەبێ ڕەزامەندی وەزارەتی نەوتی عێراق لە ڕێگەی بۆرییەكانەوە بڕوات، جكوومەتی عێراق جەختی لەوە كردووەتەوە كە نەوتی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە بەندەری جەیهان هەڵگیراوە و باركراوە و بەكارهێندراوە بە بێ رەزامەندی حكوومەتی عێراق.