بەپێی هەواڵی کورد پرێس، دامەزراوەی میدیایی درەو لە ڕاپۆرتێکی تێروتەسەلدا بڵاوی کردۆتەوە کە: لە ریفراندۆمی ساڵی ۲۰۱۷ بەدەنگدان بە سەربەخۆیی داهاتوو گەشتر دەردەکەوت، بەڵام شەش ساڵ لەدوای ئەو پرۆسەیە خەونی سەربەخۆیی کاڵ بووەتەوە، ئەو تاوەر کرێنانەی کە لە سەرووی شارەکاندا دەسوڕانەوە، ئێستا لەسەر پرۆژە نیوە تەواوکراوەکان وەستاون،  لە کاتێکدا بەغدای پایتەختی عێراق بەهۆی باشتربوونی داهات و دۆخی ئەمنییەوە بەرەو باشتر گەشەی کردووە.

دەسەڵاتدارانی کوردستان خەریکن ئەو ئۆتۆنۆمییەی کە هەیانبووە بەرەولەناوچوونی دەبەن، دوای ۳۰ ساڵ لە خۆبەڕێوەبردن ئێستا ئابووری، سنوورەکان، خاکە جێناکۆکەکان و سیاسەتی کوردی تارادەیەکی زۆر گەڕاوەتەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندی.

 دیپلۆماتکارێکی رۆژئاوایی کە لە بەغداوە چاودێری پێشهاتەکان دەکات دەڵێت، “مەترسی ئەوە هەیە کە پڕۆژەی کوردستان شکست بهێنێت”.

کوردەکان تا ئاستێکی زۆر خۆیان کەمتەرخەم بوون و هۆکاری ئەو دەرەنجامەی ئێستان، ململانێی نێوان دوو هەردوو بنەماڵە فیۆداڵیەکە یەکەمیان بنەماڵەی بارزانی کە زیاتر مەیلی حوکمڕانی رۆژئاوا دەکات و دووەمیان بنەماڵەی تاڵەبانی بە ئاڕاستەی ڕۆژهەڵات دەچن توندتر بووەتەوە.

 لە ساڵی ۲۰۱۷ەوە دەسەڵاتی باوان گواستراوەتەوە بۆ کوڕەکانیان، پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی لەسەر کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی داهات دەجەنگن، زۆرجار وەزیرەکانیان لەکۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدادا لە دژی یەکتر دەوەستنەوە.

 یەکێتی بە ئاشکرا بانگەوازی بەغدا دەکات کە پشتیوانی بکات، بافڵ تاڵەبانی، سەرۆکی حزبەکە دەڵێت: “عێراق لە کوردستان باشترە”. سەرەڕای داواکاری رۆژئاوا بۆ یەکگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە، هەردوو حزبەکە رەتیدەکەنەوە هێزەکانی پێشمەرگە یەکبخەن، دەستیانکردووە بە تیرۆرکردنی کادرەکانی یەکتر، دوا دانیشتنی پەرلەمانی کوردستانیان بە شەڕێکی تەلەفزیۆنی کۆتایی پێهێنا، لەگەڵ پەرەسەندنی ناڕەزاییەتییەکان دژی  ململانێ ناوخۆییەکان، سەرکردە کوردەکان سەرکوتی زیاتر دەکەن، هەڵبژاردنی پەرلەمان کە دەبوو ساڵی رابردوو ئەنجامبدرایە، خراوەتە مانگی شوباتی ۲۰۲۴ ، ئازادی میدیا، کە سەردەمانێک نیشانەی جیاکەورەوەو شانازی ناوچەی کوردییەکان بوو بەرتەسک کراوەتەوە.

حکوومەتی عێراق لە بەغدا ململانێی کوردەکان دەقۆزێتەوە تا ئەو دەسەڵاتەی حکومەتی ناوەندی عێراق لە دوای راپەرینی ساڵی ۱۹۹۱ لە ناوچە کوردییەکان لەدەستیداوە بەدەستبهێنێتەوە، حکومەتی عێراق ئەم کارەی بە پارە دەست پێکرد، سەرەتای ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی سودی لە بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس وەرگرت تا فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە قەدەغە بکات، هەرێمی لە داهاتی فرۆشتنی ۴۵۰ هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بێبەشکرد،  ئێستا مووچەی کورد بەندە بەو پارەیەی کە مانگانە بەغدا بۆ حکومەتی هەرێمی دەنێرێت، ئەو سەرکردە کوردانەی کە سەردەمانێک خۆیان لە بەغدا بەدوور دەگرت، ئێستا  دەچنە پایتەخت بۆ ئەوەی داوای هاوکاری بکەن. نێچیرڤان بارزانی لە ماوەی چوار ساڵی سەرۆکایەتییەکەیدا (۱۰) سەردانی فەرمی بۆ بەغدا کردووە.

بەپێی یاسای بودجەی نوێی عێراق کە لە مانگی حوزەیران پەسەندکرا، هەریەکێک لە پارێزگاکانی هەرێم دەتوانێت راستەوخۆ داوای پشکی خۆی لە بەغدا بکات، ئەمەش دەتوانێت پاڵنەرێک بێت بۆ تاڵەبانی داوای  جیابوونەوە لە دەسەڵاتەکەی بارزانی بکات، زیاتر یەکڕیزی ناوچەکە لاوازببێت، حکوومەتەکەی بەغداد  سنوورەکانی کوردستانی کۆنتڕۆڵ کردووەتەوە، پاسەوانی لە دەروازەکان و فڕۆکەخانەکانی هەرێم جێگیر کردووە، کە لە راستیدا مافی ڤیتۆی پێداوە لەسەر ئەوەی کێ دەتوانێت بچێتە ناو هەرێم یان لێی دەربچێت،  بنەماڵەی تاڵەبانی هێشتا داهاتی لێشاوی ئۆتۆمبێل و جگەرەی بە قاچاخ لە ئێرانەوە دەخەنە گیرفانیانەوە بەڵام ئەمەش زۆری نەماوە رابگیرێت، بەرپرسێکی عێراقی وای وت، لە باشوورەوە، سوپای عێراق و میلیشیا شیعەکان، دەستیان بەسەر ئەو خاکە جێناکۆکانەدا گرتووە کە لە دوای ڕیفراندۆمەکەی ساڵی ۲۰۱۷ لە کورد وەریانگرتەوە، عەرەبیان لە زۆر ناوچەدا نیشتەجێکردووە ئەگەر ئەمڕۆ جارێکی تر ریفراندۆم بکرێت ئەوا رەنگە کورد لەو ناوچانە  چیتر زۆرینە نەبێت.

حکوومەتی عێراق لە رێی جەختکردنەوەی لە سەروەری یاسا زۆرترین زیانی بەهەرێم گەیاندووە، لە مانگی ئایاردا دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری کوردستانی بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەکان بە نادەستووری ناساند بۆیە بڕیاریدا کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق جێگەی کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بگرێتەوە، کوردستان چیتر پەناگەیەک نەماوە بۆ ئەوچالاکوانە عێراقییانەی لەدەستی حکوومەتی عێراق هەڵهاتبوون.

لە رووی کولتوورییەوە پێشکەوتنەکانی بەغدا خەریکە کاریگەریی دروستدەکات، سێ دەیەیە کورد زمانەکەی خۆی بەرەوپێش دەبات، تەعریبی بەعسی بنبڕدەکات، یەک نەوە دروستبوبوو کە نەیدەتوانی بە عەرەبی قسە بکات،  بەڵام خەریکە هاوکێشەکە پێچەوانە دەبێتەوە، کوڕی سەرکردەیەکی کورد لە مەراسیمی دەرچوونی لە زانکۆیەکی ناوخۆیی بە زمانی عەرەبی قسەی بۆ ئامادەبووان کرد، لەگەڵ توندبوونەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا، ئێستا کەرتی تایبەتی کوردستان پێویستی بە کارمەندی نوێ هەیە تا لەگەڵ ئەوان قسەبکەن، راوێژکارێکی کورد لە بواری مەترسیدا دەڵێت: "عەرەبەکان دەرفەتێکی بازرگانین". “لەهەمان کاتدا هەرەشەیەکیشن".

شتەكان دەڕووخێن

لە کاتێکدا کە کاریگەریی عەرەبی عێراقی لە کوردستان زیاتر دەبێت، کاریگەریی کورد لە بەغدادی پایتەخت لاواز دەبێت، سەرکردە کوردەکان وەک سوننەو مەسیحییەکان پەراوێز دەخەن، بەرپرسانی بەغدا وەک بووکەڵەیەک سەیری سەرۆککۆمارە کوردەکەی عێراق دەکەن.

لە سەردەمێکدا رەنگە کورد بۆ ڕزگاربوون چاوی لە ڕۆژئاوا بووبێت، زلهێزه کانی رۆژئاوا له دوای شه ڕی که نداو له ساڵی ۱۹۹۱ په ناگه یه کی ئارامیان بۆ کوردەکان دروست کرد،  ناوچه ی دژه فڕینیان بۆ دانان بەڵام بەرژەوەندی رۆژئاوا لە کەمبوونەوەدایە، لە دوای داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ۲۰۰۳  لە لایەن ئەمریکاوە کورد ناوچەی دژە فڕینی لەدەستدا، هەرچەندە ئەمریکییەکان هێشتا بنکەیەکی ئاسمانییان لە هەریر هەیە کە ۶۵ کم لە باکووری هەولێرەوە دوورە، بەڵام کوردەکان گلەیی ئەوە دەکەن کە هیچ پشتیوانییەک پێشکەش ناکەن کاتێک بە وەکالەتی ئێران شیعەکان بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشیان دەکەن سەر، دروستکردنی کونسوڵخانەیەکی فراوانی نوێی ئەمریکا لە هەولێر لەوادەی خۆی دواکەوتووە، بێدەنگی رۆژئاوا گومان لەسەر هێزەهاوپەیمانەکان دروستدەکات، ئەمەش بەرپرسە کوردەکان نیگەران دەکات.

کورد هێشتا هەندێک کارتییان ماوە بۆ یاریکردن، ماوەیەکە دەستپێشخەرییان بۆ چینییەکان کردووە، کە بڕیارە بەنداو و کارگەیەکی چیمەنتۆ و خانووبەرە بە بڕی پێنج ملیار دۆلار لە دەرەوەی هەولێر دروست بکەن، کورد دەتوانێ بەهەڕەشەی ژمارەیەکی زۆر لە پەنابەران کەڵک وەربگرێت تا رۆژئاوا رابچڵەکێنێت.

زۆربەی کوردەکان نائومێد بوون، "ئێمە تەنها پارێزگایەکی تر دەبین لە عێراق"، شرۆڤەکارێک لە هەولێر وادەڵێت، ئەو چرایەی سەربەخۆیی کە بۆ نزیکەی ۳۰ ملیۆن کورد کە لە سەرانسەری تورکیا و ئێران و سوریادا دەدرەوشایەوە لە ئێستادا دەستی کردووە بە کزبون و پەرتەوازە بوون و کاڵبووەتەوە.
ئەم بابەتە لە بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا   لە ژێر ناونیشانی "دابەشبووەکان دەکەون" بڵاوکراوەتەوە.