بەپێی هەواڵی کوردپرێس، ویلایەتە یەکگرتووەکان و هاوپەیمانەکانی بە واژۆ کردنی ڕێککەوتنەکانی وزە و ژێرخانیی نوێ، جارێکی تر هەنگاوەکانیان بۆ بەهێز کردنی کاریگەرییان لە عێراق بەتایبەت ناوچەی نیوە سەربەخۆی کوردستان هەڵگرتووە. کۆمپانیا گەورەکانی ئەمریکا لەوان شورون (chevron) ئێس ئێڵ بی (SLB) و بەیکر هیۆز (Baker Hugh) لە ماوەی هەفتەکانی ڕابردوودا لەگەڵ حکوومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان چوونەتە ناو قۆناغێکی نوێ، لە کاتێکدا ململانێ لەگەڵ چین و ڕووسیا بۆ کونتڕۆڵ کردنی سەرچاوەی نەوتی و غازی ئەم وڵاتە، چووەتە قۆناغێکی چارەنووس سازەوە.

دوو ستراتیژی دژبەیەک لە دڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

لە دڵی گۆڕانکارییەکاندا، دوو ستراتیژی جیوپۆلەتیکی دژبەیەک لەلایەن زلهێزەکانەوە خەریکە جێبەجێ دەبێت.

ستراتیژی چین و ڕووسیە: پیکەن و مۆسکۆ داوای کۆتایی هێنان بە بارۆدۆخی نیوە سەربەخۆی هەرێمی کوردستان دەکەن و هەوڵ دەدەن ئەم ناوچەیە وەکوو پارێزگایەکی ئاسایی تێکەڵی پێکهاتەی حکوومەتی ناوەندیی عێراق بکەن. ئامانجی کۆتایی ئەوان، دەرکردنی هەموو کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکانە لە عێراقی یەکپارچەدا و هەروەها کۆتایی هێنانە بە هەژمۆنی ڕۆژئاوا.

ستراتیژی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی: لە بەرامبەردا، واشنۆن هەوڵ بۆ پاراستنی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان دەدات و دەیهەوێت ئەم ناوچەیە وەکوو کارتێکی گوشار بۆ نفووزی سەرتاسەری لە عێراق بەکار بهێنێت. ئامانجی ئەمریکا ئەوەیە کە کوردستان کۆمپانیا چینی و ڕووسییەکان لە ناوچەکەدا دەربکات و پاشان هەمان پرۆسە لە ناوچەکانی عێراقدا پەرەپێبدات.

نموونەی ئاشکرای ئەم یارییە سەبارەت بە کومپانیای وزەی ئەمریکی HKN زۆر بە ڕووین دەبینرێت. لە هەمان ڕۆژدا کە کێڵگەی (سەر سەنگ)ی ئەم کومپانیایە لە هەرێمی کوردستان بە درۆن کراوە ئامانج (کە هەولێر میلیشیاکانی سەر بە عێراق تۆمەتبار دەکات و بەغدا ڕەتی دەکاتەوە) HKN هاوکات ڕێککەوتنێکی لەگەڵ کومپانیای نەوتیی حکوومەتی عێراق بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی نەوتی (حەمرین) لە پارێزگای سەلاحەدین واژۆ کرد. پێشتریش بەغدا هەڕەشەی گرتنەبەری ڕێکاری سیاسی لەم کومپانیایە کردبووە ئەوەش بە هۆی هاوکاری لەگەڵ هەرێمی کوردستان لە پرۆژەی غازی (میران).

گوشارە داراییە ئامانجدارەکان لەسەر هەرێمی کوردستان

بەغدا بە پشتگیریی چین و ڕووسیا هەوڵ دەدات گوشاری دارایی و یاسایی بخاتە سەر هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی هەرێم بە تەوایەتی گوێڕایەڵی حکوومەتی ناوەندی بێت. دوایین هەڵەکانی بەغداش لەمبارەوە، دەگەڕێتەوە بۆ زیندوو کردنەوەی ڕێککەوتنی ناسراو بە «نەوت لە بەرامبەر بوودجە» کە لە ساڵی 2014وە تا ئێستا چەندین جار بۆتە هۆی ناکۆکی.

بەپێی ئەم پلانە، پێویستە تەواوی نەوتی بەرهەم هێنراو، لە هەرێمدا ڕادەستی کۆمپانیای نەوتی بەبازاڕیکردنی حکوومەتی عێراق (SOMO) بکرێت و لە بەرامبەریشدا بەغدا ۱٦ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بداتە هەرێم، بە مەرجی ڕادەست کردنی لانیکەم ۲۳٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا. لەگەڵ ئەمەشدا حکوومەتی عێراق مێژوویێکی درێژی لە خەرج نەکردنی پشکی هەرێم هەیە و ئەمەش لاواز بوونی دارایی هەولێر و دابەزینی پێگەی کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکانی لێکەوتۆتەوە.

یاسای نوێی نەوت: کۆتایی سەربەخۆیی هەرێم لەبواری وزەدا

لە ۲۱ شوباتی ۲٠۲٤، دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق چەند بڕیارێکی چارەنووسسازی دەرکرد و بە کردار کۆتایی بە هەر چەشنە سەربەخۆیی دارایی و نەوتیی هەرێمی کوردستان هێنا. بەپێی بڕیارەکە پێویستە هەرێمی کوردستان تەواوی داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان ڕادەستی بەغدا بکات. پاشان محەمەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق بە هێنانەوەی (یاسای نەوتی یەکپارچە) ڕایگەیاند لە داهاتوودا تەواوی وەبەرهێنانەکان و بەرهەمەکانی نەوت و غاز لە عێراقدا _بە هەرێمی کوردستانیشەوە_  دەخرێنە ژێر کونترۆڵی حکوومەتی ناوەندی و وەزارەتی نەوتی عێراق. ناوبراو وتی ئەم یاسایە دەبێتە هۆکارێکی بەهێز بۆ یەکپارچەیی عێراق.

بۆچی عێراق لە باری ستراتێژیکەوە بۆ ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات گرینگە؟

گرنگیی عێراق زیاتر، لە یەدەگی بەرفراوانی نەوتە کە بە فەرمی ۱٤٥ملیار بەرمیل خەمڵێندراوە. هەڵکەوتەی جیۆپۆلەتیکی عێراق بە تایبەت هاوسنوور بوون لەگەڵ سووریا، تورکیا و ڕێگاکانی گواتستنەوەی وزە ئەو وڵاتە کردۆتە خاڵی ستراتێژکی پەیوەندیی ڕۆژهەڵات و ڕۆژاوا.

چین لە چوارچێوەی پڕۆژەی (پشتێن و ڕێگە) ئامادەبوونی خۆی لە ڕێگای چەند ڕێککەوتنێکەوە لەوان (نەوت لە بەرامبەر ئاوەدانکردنەوە) ۲٠۱۹ و (چوارچێوەی هاوکاری عێراق_چین)۲٠۲۱ لە عێراق جێگیر کردووە.

لەم دۆخەشدا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە مەبەستی ڕێگری کردن لە بەرەوپێشچوونی پیکەن و مۆسکۆ لە عێراق و هەروەها تۆکمە کردنی پێگەی ژیۆپۆلۆتیکیی خۆی، شەپۆلێکی نوێ لە سەرمایەدانان و هاوکاریی لەگەڵ عێراق دەستپێکردووە.

شەپۆلی نوێ ئامادەبوونی کومپانیا ئەمریکییەکان

شورون: حکوومەتی عێراق لەگەڵ ئەم کۆمپانیا ئەمریکییە ڕێککەوتنێکی واژۆ کردووە سەبارەت بە پەرەپێدانی کێڵگەی نەوتی (ناسریە) و کێڵگەی (بەلەد).

ئێس ئێڵ بی: ئەم کۆمپانیایە گرێبەستێکی بۆ پەرەپێدانی بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەی ستراتژیکی (عەکاز) واژۆ کردووە. ئەم کێڵگەیە پێشتر گرێبەستێکی لەگەڵ کۆپانیایەکی ئۆکراینی واژۆ کردبوو.

بەیکرهیوز: نوێنەرانی ئەم کۆمپانیا کۆبوونەوەیەکیان لەگەڵ سوودانی لەبارەی پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان و کۆ کردنەوەی غاز ئەنجام دا.

بە وتەی سەرچاوە ئەمنی و وزەییەکان لە واشنتۆن و لەندەن، گرێبەستی زیاتر لە بەڕێوەیە. لاواز بوونی نفووزی ڕووسیە لە سووریا و دەستپێکردنی ئاوادانکردنەوەی سووریا لە لایەن ئەمریکاوە، هەڵومەرجەکەی بۆ دووبارە ئامادبوونی وڵاتانی ڕۆژئاوایی لە عێراق ڕەخساندەوە.

ململانێ نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا لەسەر سەرچاوەکانی وزەی عێراق و هەرێمی کوردستان، گەیشتووەتە خاڵێک کە هەر گرێبەستێکی نەوتی ئەتوانێت دەرەنجامی جیۆپۆلەتیکی بەرفراوانی هەبێت. لەحاڵێکدا چین و ڕووسیە هەوڵ بۆ تێکەڵ کردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکوومەتی ناوەندی دەدەن، ویلایەتە یەکگرتووەکان و هاوپەیمانەکانی هەوڵی ئەوە دەدەن کە ڕۆڵی سەربەخۆی ئەم ناوچەیە بپارێزن ئەوەش بەمەبەستی هێشتنەوەی پێگەیەک بۆ نفووزی خۆیان لە عێراق. داهاتووی وزەی عێراق، بەسراوە بە سەرکەوتنی یەکێک لەم دوو ستراتژییە.