بەپێی هەواڵی کوردپرێس،  پاش هەوڵدانی حکوومەتی خۆجێیی هەڵەبجە بۆ کردنەوەی دەروازەی تەوێڵە-کرماشان، رۆژی ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ بەڕووی بازرگانی و گەشتیاریدا کرایەوە، کە تائێستا 140 هەلی کاری بۆ گەنجان و شۆفێران رەخساندووە.

کاوە شێخ عەلی، جێگیری پاڕێزگای هەڵەبجە لە لێدوانێکیدا بەهاوڵاتی وت: «لەساڵی ٢٠١٤ لەمانگی ئەیلول یاداشتێکی لێکتێگەشتن لەنێوان قائیمقامی هەڵەبجە و قائیمقامی پاوە واژۆ کرا، تاوەکوو بەناسنامە و پاسپۆڕت هاتوچۆ لە هەردوولا بکرێت، بەڵام نەچووە بواری جێبەجێ کردن».

کاوە شێخ عەلی ئاماژەی بەوەکرد کەئەوان ساڵەکانی ٢٠١٨، ٢٠١٩، ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ وەکو پارێزگای هەڵەبجە چەند کۆبونەوەیەکیان لەگەڵ دەستەی دەروازە سنورییەکان کردووەو ئەوانیش سەردانی پارێزگای هەڵەبجەیان کردووە، بەهۆیەوە سەرۆکایەتی ەزامەندبوو نووسراو لەڕێگای وەزارەتی دەرەوە ئاراستەی کۆماری ئیسلامی ئێران بکرێت، تاوەکوو مەرزی تەوێڵە و پشتە بکرێت بەفەرمی.

کاوە شێخ عەلی دەشڵێت: «لەساڵی ٢٠١٨ هەیئەی منافسی حدودی لەڕێگای خۆیانەوە وەزارەتی دەرەوەیان ئاگادارکردبوویەوە لەوەی ئایا سەرۆکایەتی کۆماری ەزامەندە لەسەر ئەوەی ئەم مەرزانە بکرێنە فەرمی یاخو نا، بەهۆیەوە سەرۆکایەتی کۆماری ئێران لە ٧ی ئابی ٢٠١٩ کۆبوونەوەیان ئەنجامداوە، بڕیاریاندابوو مەرزەکانی تەوێڵە لەگەڵ پشتەو کێلێ و چەند مەرزێکی تر ببێت بەفەرمی و هاتوچۆی گەشتیاریشی تێدابکرێت».

ناوبراو وتیشی: «مەرزەکانی هەڵەبجە زۆرترین بەدواداچوونی بۆ کراوە لەلایەن حکوومەتی خۆجێییەوە، بەڵام بەدەمەوە بوون لەلایەن حکوومەتی هەرێمەوە ئێستاش کزو لاوازە، بەڵام شوێنەکانی تر زۆر بەدەمەوەچوون هەیە».

هەڵەبجە هاوسنورە لەگەڵ پارێزگاکانی کرماشان و سنە، مەرزەکانی تەوێڵەو پشتەو سازان سەر بەپارێزگای کرماشانەو مەرزی مڵەخوردیش سەر بەپارێزگای سنەیە.

بۆ بەفەرمی‌کردنی مەرزەکانی تەوێڵەو پشتە لەلایەن پارێزگاکانی کۆماری ئیسلامی ئێران، وەزارەتەکانی ناوخۆو بازرگانی کۆماری ئێران، حکوومەتی عێراق، سەرۆکایەتی دەروازە سنورییەکان، لەگەڵ وەزارەتەکانی دەرەوەو دارایی عێراق، حکوومەتی خۆجێی و پەرلەمانتارانەوە هەوڵی بۆ دراوە، بەڵام حکوومەتی هەرێم کەمتەرخەم بووە لەبوژاندنەوەیان.

سەبارەت بەگرنگی بەفەرمی‌کردنی مەرزەکانی هەڵەبجە، ناوبراو روونیکردەوە: «بۆ گەشتیاری زۆر سودی دەبێت، چونکە هاووڵاتییان بۆ وەرگرتنی چارەسەر سەردانی پارێزگای کرماشان لەوێشەوە بۆ تاران دەکەن واتە نزیکترین ێگای وشکانییە، بەڵام رێگای بازرگانیەکەی تاڕادەیەک سنوردارە، ئەوکاتە بەمەرزەکانی سازان و پشتەو تەوێڵە لەگەڵ مڵەخورد ئەگەر بکرێتەوە بوژانەوەیەکی ئابوری گەورە بەهەڵەبجە دەدەین».

لە هەڵەبجە بۆ تەوێڵە نزیکەی ٣٤ کیلۆمەترە و لە سلێمانی تا مەرزەکە بەنزیکەیی ٢٣٠ بۆ ٢٤٠ کیلۆمەتر دەبێت، بەمەش راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ هەلی کار لە ناوچەکە دەڕەخسێنێت.

لەبارەی بەڕێوەبەڕی مەرزەکەوە جێگیری پارێزگای هەڵەبجە باسی لەئەوەشکرد، بەڕێوەبەریان تائێستا دیارینەکراوە، بەڵام پێشنیاری چەند کەسێک کراوەو نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم، چونکە سەرەتا دەبێت بەڕێوەبەری گومرگ دابنرێت کە زیاتر لەچوار ساڵە دوو فەرمانی بۆ دەرچووە لەهەردوو کابینەی چوارەم و پێنجەم و نەچووەتە بواری جێبەجێکردن، بۆ ئەو مەبەستەش لەڕۆژنامەی وەقائیعیش بڵاوبووەتەوە بۆ جێبەجێکردنی، بەڵام مەرزی تەوێڵە لەڕووی گومرگیەوە تاوەکو ئێستا سەر بەپاڕێزگای سلێمانییەو مەرزی پشتەش سەر بەپارێزگای ئیدارەی گەرمیانە.

کۆتا بڕیار بۆ کردنەوەی مەرزی تەوێڵە شوشمێ، لەبەرواری ١٠ی ئابی ٢٠١٩ەوە دەرچوو، لەبەرواری ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ و رۆژێک پێش جەژنی قوربانی پیرۆز لەقەزای پاوە لەکۆبونەوەیەکی نێوان پارێزگاری هەڵەبجە و کرماشان بڕیاری بەفەرمی‌بوونی ئەو مەرزە جێبەجێ کرا.

لەبارەی کۆنترۆڵ‌کردنی رێگای قاچاخ کاوە شێخ عەلی ئاشکرای کرد: «بەکردنەوەی مەرزەکە رێگای قاچاخچی ئەگەر بنەبڕ نەکرێت کەمتر دەبێتەوە، هەلیکار بەتایبەتی بۆ ئەو هاووڵاتییانەی شۆفێرن دەڕەخسێنێت، هەناردە و هاوردە بەردەوام‌بووە و بەردەوام دەبێت».

سەبارەت بەوەی تاچەند جەیشی عێراقی مەترسی دروست دەکەن بۆ ئەو مەرزە، ئەو دەڵێت: «هیچ مەترسییەک لەلایەن جەیشی عێراقیەوە نیە، چوونکە هاوشێوەی مەرزەکانی تری هەرێمە، لەساڵی ٢٠١٧ تەنیا لەپارێزگای سلێمانی و ئیدارەی گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین ٥٢ مەرز هەبووە و بەئاگاداری حکوومەتی عێراقی کراونەتەوە، لەبارەی ئەم دوو مەرزەش حکوومەتی عێراقی  ئاگادارن لەکردنەوەی، هەربۆیە لەڕووی ئەمنیەوە زۆر سەلامەتە».

لەبارەی پەراوێزخستنی ئەو پارێزگایەوە زیاتر جەختی کردەوە و دەشڵێت: «بەهۆی ناکۆک بوونی لایەنەکان و هۆکاری ناوخۆی و ناوچەگەریەتی ئەو پارێزگایە پشتگوێ خراوە، خۆشبەختانە بەفەرمی کردنی مەرزی سازان دەستیپێکردووە، لە ئایندەشدا بۆ مەرزی مڵەخورد هەنگاوی باشتر دەنرێت  لەڕێگای پاڕێزگای سنەوە».

نوخشە ناسیح، قائیمقامی پارێزگای هەڵەبجە لە لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو مەرزی تەوێڵە شوشمێ مەرزێکی نیمچە فەرمییە و لەماوەی ١٥ ساڵی رابردوودا هەمیشە هەوڵیان‌داوە بیکەنەوە، دوای چەندین دانیشتن لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران، ئەمساڵ دوایین کۆبوونەوە کراو مەرزەکە کرایەوە بەڕووی هاووڵاتییان و هاتوچۆی گەشتیاری تێدا ئەنجام دەدرێت لەڕێگای پاسپۆرتەوە.

نوخشە ناسیح باسی لە ئەوەش کرد، ئەو مەرزە بوودجەی بۆ دابین نەکراوە لەلایەن حکوومەتەوە، بەڵکوو ئەو کارانەی بۆی کراوە لەڕێگای حزبەوە بوودجەکەی بۆ دابین کراوە، رێگاکەش بۆ هاتوچۆی بازرگانی و گەشتیارییە.

لەڕووی ئاسایش و ئەمنییەوە وتیشی: «هیچ کێشەیەکی ئەمنی نیە، هەموو هاوڵاتییەک لەڕێگای چوون لە مەرزەکانی ترەوە بە پاسپۆرت دەڕۆن، لێرەش بەهەمانشێوە بەپاسپۆرتە و بۆ هەموو هەرێمی کوردستانیشە».

پێشەوا ئەحمەد، سەرۆکی ژووری بازرگانی هەڵەبجە، ‌لەبارەی کردنەوەی ئەم مەرزە هێمای بۆ ئەوەکرد لەڕووی ئابوری و کەرتی گەشتیاری دەبێتە سەرچاوەیەکی زۆرباش بۆ هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران، بەزیادبوونی جوڵەی بازرگانی لەهاوردەو هەناردە لەنێوان هەردوولادا داهاتەکە زیاددەکات و بەپێچەوانەوە. هەر لەڕووی ئابورییەوە دەبێتە هۆکارێکی زۆر باش بۆ کەمکردنەوەی تێچووی گواستنەوەی کەلوپەل و پێداوستیی بۆ کۆمپانیا و بازرگانان بەتایبەت کەمکردنەوەی تێچووی گواستنەوەی مەوادی سەرەتایی بۆ کارگەکان چوونکە رێگاکە نزیک دەبێتەوە.

سەرۆکی ژووری بازرگانی هەڵەبجە دەشڵێت: «لەڕووی گەشتیاریشەوە، دەبێتەهۆی ئەوەی لەسەر رێگای هەردوو پارێزگاکەو لەهەدوو دیوەوە ژمارەیەکی زۆر خواردنگە و چێشتخانە و شوێنی مانەوەو هۆتێل بکرێنەوە بۆ گەشتیاران».

سەرۆکی ژووری بازرگانی و جێگری پارێزگا و قائیمقامی هەڵەبجە سەبارەت بەبودجەی تەرخانکراو بۆ مەرزەکە و داهاتی مەرزەکە رایانگەیاند، هیچ زانیارییەکیان نییە لەوبارەیەوە و داهات و خەرجی ئەو مەرزە دیاری نەکراوە.

مەرزی تەوێڵە ٤٢ کم دوورە لەسەنتەری هەڵەبجەوە و نزیکەی ١٤٥ کم  لە کرماشانەوە دوورە، ئەم مەرزە هەردوو پارێزگای (هەڵەبجە و کرماشان) بەیەکەوە دەبەستێتەوە.

لەبارەی ئەوەی هەلی کار بۆ چەند کەس دەڕەخسێنێت و چەند نوسینگەی تێدایە؟ ناوبراو روونی‌کردەوە: «زیاتر لە ١٤٠ هەلیکاری بۆ شۆفێری بارهەڵگر و کرێکار رەخساندووە، لەئێستاشدا لە جووڵەی بازرگانیەکەدا هاوردە و هەناردەی تێدادەکرێت، بەڵام بەزۆری هاوردەی تێدا دەکرێت وەکوو (گەچ و میوە و پلاستیک و خۆڵی ئاسن و چیمەنتۆ...)، بەڵام هەناردەی کەمترە».