کوردپرێس:
ئیبراهیم هەورامانی سکرتێری لقی هەڵەبجەی سندیکای ڕۆژنامەنووسان لە دایکبووی شاری هەڵەبجەی شەهیدە، هەر لە دوای کلاسی حەوتم دەستی کردۆتە خوێندنەوەی ئەدەبیات و یەکەم جار شێعری خۆی لە ساڵی 1984ی زایینی لە گۆڤاری ڕەنجی کرێکار لە کورتە شێعرێکی زۆر بچووکدا بڵاو کردەوە و دواتر لەگەڵ تێکەڵبوونی لەگەڵ کتێب و خوێندنەوە وردە وردە دەستی کرد بە نووسینی شێعر. لەو فەترانا ژمارە کەمێک شێعری لە گۆڤارەکانی ئەو سەردەمەی عێراق بڵاو کردۆتەوە دواتر لە دوای ڕاپەڕین بۆ خۆی تەجروبەیێکی تازەتری لە ئەدەبیات هەبوو و تێکەڵ بوو بە دونیای ئەدەبی کارگەری لە گۆڤاری ئەدەب و هونەری کرێکاری بە نازناوی نهێنیی «مامۆستا بەیان» شێعری بڵاو کردۆتەوە و شیعرێکی دوور و درێژیشی هەبوو بە ناونیشانی 11ی ئازار بە سەر فاجیعەی هەڵەبجە نووسیی هەر بەناوی مامۆستا بەیان.
دواتر لەگەڵ نووسینی شێعرا لە ڕۆژنامەکاندا بابەت و کاری ڕۆژنامەگەریی کردووە و نزیک لە 25 ساڵ سابیقەی کاری ڕۆژنامەنووسیی هەیە. بۆ خۆی دەڵێت: "من لە ڕۆژنامەکانی «ئاوات » و «دیاری کوهەن» و «سیروان» و «دەنگی کوردستان» چەندین شێعر و نووسینم بڵاو بووەتەوە لە کوردستانی ئێران و لە هەرێمی کوردستانیش لە زۆربەی گۆڤار و ڕۆژناە ئەدەبییەکاندا شێعرم بڵاو کردۆتەوە لەم ئەخیرانەشا چەند شێعرێکم کە تەرجومەی شێعری عەرەبی بووە لە جەزائیر بڵاو بووتەوە و گەڵ ڕۆژنامەی تەریق ئەلشەعب و ڕۆژنامەی سەباحی بابول و سەباحی کوردستان. دوو کتێبم تەرجومەی زمانی عەرەبی کراوە کە لەلایەن خوالێخۆشبوو ئەحمەد سەلام تەرجومە کراوەتەوە و چاپ بووە یەکیان بە ناونیشانی «تەنیاتر لە شەوەکانی دایکم» و کتێبی دووەمیشم بە ناونیشانی «حیکایەتەکانی موسافیرێک». کتێبێکی تریشم بە ناوشینانی «تنهاترین مرد دنیا» بەز زمانی فارسی تەرجومە بووە و چاپ بووە کە دوو کەس ئەم کتێبەیان تەرجومە کردووە یەکیان ناوی سهیل سخن پژوە خەڵکی تاران و ئەوی تر خانمێکی خەڵکی سنەیە بە ناوی نسم مروت جو. ئێستاش کتێبێک لە ئینتیشاراتی ژیار چاوەڕێی مجوزە کە برای بەڕێزک کاک باسیت مورادی تەرجومەی کردووە بە ناو نیشانی «عشق بە طعم گیلاس« کتێبێکیشم لە ئیش و کاری ئەوەیە چاپ بکرێت بە زمانی عەرەبی کە برای بەڕێزم کاک شەماڵ ئاکرەیی تەرجومەی کردووە بە ناونیشانی «گۆرانییەکانی شاعێرێکی قەرەج» بۆ خۆشم تاز کتێبێکم بڵاو بوویەوە و مەراسیمی بڵاو بوونەوەی بۆ کرا کە لە دوو جۆر ئوسلووبی نووسینە یەکیان هایکۆە و دەقی مینیمالیە و کۆمەڵە شیعرێکیشم کراوەتە سەر کرمانجیی ژووروو بە ناونیشانی «کەسێک نییە وێنەمان بکێشێت». "
دەقی گفتوگۆی کوردپرێس لەگەڵ ئیبراهیم هەورامانی لێرەوە بخوێنەوە:
کوردپرێس: مامۆستا بێینە سەر دەقی شێعر، من ئەمڕۆ چەند بەرهەمێکی ئێوەم خوێندەوە ئەو بەرهەمە کە گەیشتە دەستی من لەسەر هایکۆ بوو و دیارە هایکۆ مەبەستهایێکی وەکوو تەبیعەت و سرووشتی هەیە؛ زۆرتر ناوڕۆکی هایکۆکانی ئێوە بەرەو کام ئاراستە دەڕوا؟ زیاتر مەحتەوایان چییە؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من زیاتر هایکۆی کلاسیک دەنووسم هەر بەو شکڵەی کە ژاپۆنییەکان هایکۆیان نووسیوە و خۆتان دەزانن هایکۆ دەستوورێکی تایبەت بە خۆی هەیە و زیاتر مامەڵە لەگەڵ سرووشت و تەبیعەت دەکات و کەمتر کاری لەسەر سیاسەت و لەسەر عیشق و لەسەر ڕۆمانسیەتە و ئەمەش پێی دەوترێت هایکۆی کلاسیک.
ئێستا لە تەواوی دونیادا دوای ئەوەی کە هایکۆ لە نەخشەی ژاپۆن هاتە دەرەوە و چووە ئەورووپا و ئەمەریکا و وڵاتانی ئەفغانیستان و پاکیستان و ئێران و تاوڵاتانی عەرەبیش، هەر شوێنێک بۆ خۆی موڵکێکی تایبەتی داوە بە هایکۆ. کوردەکان لە لای ئێمەیش کە دەورانێکە و چەند ساڵێکی نزیکە دەستیان داوەتە دەست هایکۆ ئ هایکۆیێکی کوردی دروست دەکەن بەڵام من وەکو تەجروبەیێکی تازە بۆ خۆم کە لە کتێبی «گەڵاکان بە نۆرە ناوەرێن» زیاتر ئیستیفادەم لە هایکۆی کلاسیک کردووە.
کوردپرێس: ئایا هایکۆی کوردیمان هەیە؟ ئەو ژانڕە لە کوردستاندا دەبینرێت؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: ئەگەر ئێمە کورد تەنها بە کوردی هەرێمی کوردستان بچووک نەکەینەوە کورد پێکهاتووە لە کوردستانی ئێران و تورکیا و سووریاش حەتمەن ئێمەش وەکوو دیکەی دونیا لەسەر دەستی هەندێک شاعیری چ لە کوردستانی ئێران بێت چ لە هەرێمی کوردستان و کوردستانی تورکیا و سووریا توانیومانە شانازی بەوە بکەین کە کوردیش وەکوو نەتەوەکانی تر خاوەنی هایکۆن، ڕەنگە ئێمە درەنگتر بە هایکۆ گەیشتبین بۆ نموونە وەڵاتێکی وەکوو ئێران لەسەر دەستی عەین پاشایی و ئەحمەدی شاملوو هایکۆ هاتووەتە ناویان. ڕەنگە ئێمە تەئسیراتی شاملوویشمان لەسەر بێت با بڵێین ئەو هەوڵانەی کە شاملوو بۆ ناساندنی هایکۆ داویەتی لای ئێمە تەوەجودی هەیە و خۆشبختانە ئێمە بووینەتە خاوەنی هایکۆ.
کوردپرێس: هایکۆ لە سەر ئەو قەوارە سروشتیی خۆیە کە زۆرتر لەسەر تەبیعەتە دەرچووە و کە دێتە ناو زمانەکان دەبینین ناوەڕۆکی دیکەشی پێدەدرێت، ئەوەی کە جەنابتان دەڵێن ئەمە کلاسیکە و تەنها لەسەر سروشتە هەندێک موحتەوای عەشق و ڕومانسیەتی پێدەدەن ئایا ئەو نوێخوازییە دەبێت لەنێو هایکۆدا بکرێت کە مەسەلەن ئاراستەی عەشقی پێدراوە، ئایا ئەمە دەکرێت؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من پێم وایە مامەڵە کردن لەگەڵ هایکۆ ئەگەر بە زمانە ژاپۆنییەکەی بێت ڕەنگە توانیبێتمان بەس بیگوازینەوە و بێنینیە وڵاتی خۆمان وەلێ ئەگەر توانیبێتمان دەسکاریی ئەو ئوسلووبی نووسینی هایکۆیە بکەین دەتوانین هەم بە کوردیی بکەین هەم گوێچکەی خوێنەری کوردی پێ ئاشنا بکەین و هەم بۆ خۆمان داهێنانێکمان لە هایکۆدا کردبێت کە هایکۆی کوردی لە هایکۆی ژاپونی جیا بکرێتەوە یان هایکۆی ئەفریقی لە هایکۆی کوردی جیا بکرێتەوە.
کوردپرێس: دێینە سەر مەبەستێکی تر، شێعر لە هەرێمی کوردستان. دیارە ئەمڕۆ زۆرتر ئەو ئاراستانەی کە هەیە لەلایەن شاعێرەکانی نوێ خواز زیاتر بەرەو شیعری نوێیە یا شێعری ڕەها و سەربەستە، چەندە لە هەرێمی کوردستان ئەو شیعرە قەدیمی و کلاسیک و سونەتییە بەردەوامە و ئایا هێشتا کەسێک و مەکتەبێک هەیە لەشوێن ئەو شێعرە کلاسیکەوە بڕوات؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من پێم وایە هەیە؛ بەڵام تاک و تەرا. بەڵام ئەوانەی کە لەسەر نەزمی شێعری کلاسیک شت ئەنووسن ژمارەیان بەقەد ژمارەی شاعیرە نوێخوازەکان نییە. ئێستا کەمتر کار لەسەر کاری کلاسیک دەکرێت.
کوردپرێس: هۆکارەکەی چییە؟ ئایا موقتەزیاتی زەمانییە یان سەردەمەکە گۆڕاوە؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: دیارە ئەدەبی کوردیش وەکوو ئەدەبی وڵاتانی دیکە قۆناغی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ نموونە کلاسیک هی دەورانێک بووە دواتر قۆناغی شێعری نوێ و ڕیالیزم و نوێخوازی وردە وردە لەگەڵ ئاڵوگۆڕەکانی سەردەم، ئەدەبی کوردیش ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر هاتووە.
کوردپرێس: ئایا ئێستا زمانی نالی و مەحووی بۆ ئەم سەردەمە ناتوانێت زمانێک بێت کە تێگەیشتنی لە دونیای مۆدێڕندا پێبکرێت، ئایا خوێنەری ئێستای کورد ناتوانێت ئەو هەستەی کە لە مەحووی و نالی هەیە لە ئێستادا بدۆزێتەوە؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: لە قۆناغی کلاسیکدا کە کورد شانازی دەکات بە چەندین شاعێری وەکوو نالی و سالم و کوردی و مەحووی و شێخ ڕەزا و پێشتر و دواتریش لە سەردەمی نوێخوازیشدا وەکوو گوران و شێخ ساڵح و شاعیرانی دیکە. لە ئێستاشدا لە ئەمڕۆی ئەدەبیاتی کوردیدا دەتوانین شانازی بکەین بە پیاوێک وەکوو مەرحووم شێرکۆ بێکەس کە بە ئیمپراتۆری شیعری کوردی ناسراوە یان هەروەها عەبدوڵڵا پەشێو و لەتیف هەڵمەت و زۆر ناوی تریش هەی هەروەها لە کوردستانی ئێرانیش ناو هەیە بۆ نموونە جەلالی مەلەکشا و... لە کوردستانی تورکیا و سووریاش هەن. من وادەزانم جیاوازیی قۆناغەکانە ئەگەرنا شێرکۆبێکەس نالیی ئەم سەردەمەیە، شێرکۆبێکەس سالمی ئەم سەردەمەیە. جەلالی مەلەکشا یەکێکە لە شاعیرە هەرە پێشکەوتووەکان کە لەسەردەمانی کۆن دەتوانین یەکسانیان کەینەوە.
کوردپرێس: کورد هەمیشە هەبوونی لەگەڵ شیعر بووە، ئێستاش ژیانی کوردی ئەگەر تراژێدیا نەبێت هەر دەڵێن ژیانێکی شاعێرانەیە، واتا ئەگەر بڕوانین ئەو هەموو ژینۆساید و قوربانی دانە هەموو تراژێدیایێکە کە کورد هەمیشە بە شێعرەوە ئەوانەی بۆخۆی هێشتۆتەوە، ئایا کورد بە شێعر دەتوانێت ڕەهایی هەبێت (واتا واز لە شێعر بێنێت)؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من تەسەور ناکەم ئەمە ببێت، واتا نەک هەر کورد مامەڵەیێک کە لەگەڵ شێعردا دەکرێت بۆ نەتەوەکانی دیکەش هەروایە ڕەنگە شێعر ژیانێک بێت کە زووتر دەستەمۆی ئینسان بووبێت لە ئەوەی لە ڕۆمان و داستانی بچووک و شانۆگەری و ...؛ شێعر تاکە ژانرێکە کە زوو دەستەمۆ بووە بۆ ئێمە. بەتایبەتی ئێمەش وەکوو نەتەوەیێکی ژێر دەست تا ئێستا توانیومانە زۆر بە ئاسانی دەربڕینەکانمان لە ڕووی شێعرەوە بێت زیاتر.
خۆشبەختانە ئێستا لەناو کورد ڕۆمان نووسی زۆر باشمان هەیە و توانیویانە ئەم ژانرە بکەنە سەرچاوەیێک بۆ ئەوەی پەیامی ئینسانیی خۆیانی پێبگەیێنن، هەروەها لە دونیای چیرۆک هەمانە و لە فلیمسازی هەمانە ئێمە شانازیی دەکەین بە پیاوێکی وەکوو بەهمەنی قوبادییەوە کە لەسەر ئاستی دونیادا توانیویەتی کورد بەرز بکاتەوە و مەقامێکی باش بدات بە پێگەی کورد یان مەسەلەن لە مەجالی شانۆدا خەڵکی زۆر زۆرمان هەیە کە هیچیان کەمتر نییە لە شانۆکارە ئەورووپییەکان.
کوردپرێس: بەڕای ئێوە جیهان شێعری کوردی دەخوێنێتەوە؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: لەئێستادا بەڵێ، مەسەلەن سەیری بکەن شێعری زۆرێک لە شاعێرە کوردەکان بە زمانەکانی دیکەی دونیا وەرگێڕاون، بەتایبەتی شێعری کاک شێرکۆ بێکەس وەرگێڕاوە بە زمانی ئینگلیزی و سویدی و عەرەبی و شێری خەڵکی تریش بە هەمان شێوە.
کوردپرێس: ئایا تەنها شێرکۆ بێکەس دەتوانین بۆ نموونە ناو بەرین یا شاعێرانێکی دیکەی کورد هەن کە لە دونیادا ناسراو بن؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من پێم وایە بەتایبەتی لە هەرێمی کوردستان لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس ئەو درگایە کراوەتەوە کە نووسەرانی کورد و بەتایبەت شاعێرانی کورد پەیوەندییێکی باش لەگەڵ دەرەوە دروست بکەن و ئەمەش وابکات وردەورە ئەدەبیاتی کوردی ئاشنا بکرێت بە زمانەکانی تر.
کوردپرێس: ئەگەر بچینە باسی زانست لە شێعردا، ئێوە وەکوو شاعیرێک هەر لە بیدایەتەوە کە دەستان بە نووسینی شێعر کردووە لەگەڵ زانستیش ئاشنان، چەندە کورد لە بواری شێعر و ئەدەبیاتدا توانیویە زانستەکانی خۆی تیئۆریزە بکات؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: بەڵێ من پێت دەڵێم ئێمە بۆ نموونە بە شێوەیێکی ئەکادێمی و تیئۆریانە ئەو یاسا و ڕێسایانە کە بۆ ژانرە ئەدەبییەکان هەیە و لە نەتەوەکانی تردا پیادە دەکرێت کوردیش توانیویەتی بە هەمان شێوە هەمان یاسا و ڕێسا لە ئەدەبیاتی خۆیدا پیادە بکات ئەمە وای کردووە بۆ نموونە نووسەرێکی وەکوو بەختیار عەلی لە یەک کاتدا ڕۆمانەکانی دەکرێتە ئەڵمانی و فارسی و عەرەبی و زمانەکانی ئیسپانی و شوێنانی تریش. ئەمە بەڵگەیێکە کە کوردیش هەمان یاسا و ڕێساکانی بە ئاکادێمیک کردووە.
کوردپرێس: ئێوە وەکوو شاعێرێک ئیدەئالتان لە شێعری کوردی چییە؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من بە نسبەتی خۆمەوە یەک ئایدیای ئینسانیی زۆر بەرفراوان لەبەرچاو دەگرم و بۆ ئینسان دەنووسم، ئینسان بەو شکڵەی کە لە کەوندا وجوودی هەیە دائیمەن هێزێکی کەم دەوێت هێزێکی زۆر لەناو بەرێت و بەکاری بێنێت بۆ ئیستیفادەی خۆی، ئەم هێزە زۆرە دائیمەن وەکوو ئینسانێکی پلەخوارتر و نزمتر ئەبینمەوە من.
کوردپرێس: لەبارەی فەرهەنگی و مرۆڤی و ئینسانی، کورد لەناو شێعری ئێوە یانی چی؟
مامۆستا ئیبراهیم هەورامانی: من کورد بە ئینسانێکی تەنها ئەبینمەوە چون هەمیشە کەسێک کە تەنها بوو ژەحرێک دەچێتە ڕۆحیەوە و وردەوردە دەیکوژێت. بە لای من کوردیش هەمان ئەو تاکەیە کە تەنیایی بۆ دروست کراوە و تەنیاییش خراپ چووتەناو ڕۆحیانەتیەوە.
Your Comment