کوردپرێس: هه‌ڕه‌شه‌ و گوڕه‌شه‌ی ئه‌مریکا و ژماره‌یێک له‌ هاوپه‌یمانه‌کانی بۆ سووریا شه‌وی 14ی ئه‌یپڕێڵی 2018 که‌ شه‌وی مێعراجی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام بوو پاش هاویشتنی چه‌ندین مووشه‌ک به‌ ئاراسته‌ی ژێرخانی سه‌ربازی و ستراتێژیکی سووریا که‌وته‌ قۆناغی جێبه‌جێ کردن. ئه‌و هێرشه‌ که‌ به‌ وته‌ی چاودێرانی سیاسی هێرشێکی سووک و ئاسایی بوو ئامانجه‌که‌شی ئه‌ده‌ب کردنی ده‌وڵه‌تی به‌شار ئه‌سه‌د بوو به‌رانبه‌ر به‌وه‌ی گوایه‌ چه‌کی کیمیایی دژ به‌ نه‌یارانی خۆی به‌کار هێنابێت پاساو دراوه‌. هه‌ندێک فاکته‌ری دوور له‌ ساحه‌ی شه‌ڕه‌که‌ش هاوپێوه‌ند به‌و هێرشه‌ به‌دی ده‌کرێت که‌ هۆکاری نووسینی ئه‌م یادداشته‌ش ئه‌و فاکته‌رانه‌ن یه‌که‌م ئه‌وه‌ی هه‌موو چاودێرێکی خاوه‌ن بیری جیهان هه‌روه‌هاش زۆرینه‌ی ڕێکخراوه‌ مه‌ده‌نییه‌کان و ته‌نانه‌ت حیزبه‌کانی دژبه‌ری ده‌وڵه‌تی ئه‌مریکا ئه‌و کاره‌ی تره‌مپ به‌ گێچه‌ڵسه‌رییێکی سیاسی ناو ده‌به‌ن که‌ ئه‌مریکا زیاتر له‌ پێشوو ده‌خاته‌ لیتاوی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. دوو وڵاتی ئه‌ورووپیی به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نساش به‌ ڕه‌فتارێکی کۆنسێرڤاتیڤ به‌شدارییان کرد. ڕووسیا وه‌کوو موده‌عیی حه‌ریمی ژێر کۆنتڕۆڵی خۆی هاوپشتی سووریا وه‌ستاوه‌ و وێ‌ده‌چێت له‌ چاو ڕکابه‌ره‌که‌ی خۆی ئه‌زموون و زیره‌کیی زیاتری هه‌بێت و هه‌ڵوێسته‌کانی زیره‌کانه‌ترن و به‌ گوێره‌ی یاسای تێچوو و قازانج ڕووداوه‌کان کۆنتڕۆڵ ده‌کات هه‌ر بۆیه‌ش سیاسه‌تێکی عاقڵانه‌تری هه‌یه‌ له‌ چاو سه‌رکۆماری گێچه‌ڵسه‌ری ئه‌مریکا. نه‌خوازه‌ڵا له‌م گه‌رمه‌ی شه‌ڕه‌دا سه‌رکۆماری بازرگانی ئه‌مریکا داوای ته‌رخان کردنی گوژمه‌ و پاره‌ی زیاتری له‌لایه‌ن وڵاتانی ناوچه‌که‌ و به‌ تایبه‌ت سعوودییه‌وه‌ کردوووه‌ بۆ درێژه‌پێدانی شه‌ڕ دژ به‌ سووریا و وڵاتانی پاڵپشتی ئه‌و وڵاته‌. دۆخی ناوچه‌که‌ پاش ئه‌و ڕووداوانه‌ و پاش ئه‌وه‌ی ئامانجی هێرشبه‌ران به‌ هه‌ر شێوازێک بێت بگاته‌ ئه‌نجام کێشه‌ی ناوچه‌که‌ دژوارتر و سه‌خڵه‌تتر ده‌کات. سه‌ره‌تا ده‌بێته‌ هۆی په‌ره‌سه‌ندنی خێرای نه‌ته‌وه‌خوازی له‌ وڵاتانی عه‌ره‌بی هه‌روه‌هاش تورکیا ناتوانێت خۆی له‌و کێشه‌ جیدییانه‌ی دێنه‌ پێشێ ده‌رباز بکات. حه‌شیمه‌تی کوردی ئه‌و وڵاته‌ له‌ ته‌نیشت ڕه‌وته‌ ئایینییه‌کان ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ بخولقێت به‌و ئاسانییه‌ سازش ناکه‌ن. ته‌نها ئه‌و که‌سانه‌ ده‌توانن ببنه‌ میحوه‌ری ڕووداوه‌کانی داهاتوو که‌ پشتیوانی ئاسایش و سه‌قامگیریی گشتیی ناوچه‌که‌ و به‌رژه‌وه‌ند و مه‌سڵه‌حه‌تی هه‌موو گه‌ل و وڵاتێکی سته‌م‌لێکراو بن.

به‌ریتانیا ژه‌هراوی کرانی سیخوڕه‌ دوو لایه‌نه‌که‌ی ڕووسیای کرده‌ پاساو بۆ هاوڕێیی کردنی ئه‌مریکا له‌ هێرشه‌که‌ی سووریا. فه‌ڕه‌نسا ده‌ستی نه‌گه‌شتوووه‌ به‌ هێڵی گازی قه‌ته‌ر و سووریا هه‌روه‌هاش سه‌رکۆماری گه‌نجی ئه‌و وڵاته‌ خه‌ونی سه‌رده‌می ناپلئۆنی بینیوه‌. وڵاتانی ناوچه‌که‌ش به‌ تایبه‌ت سعوودییه‌ به‌ ئامانجی ئه‌وه‌ی هه‌ژموونی ئێران له‌ ناوچه‌که‌دا که‌م بکاته‌وه‌ سامانی خه‌ڵکی خۆی ده‌به‌خشێته‌ ئه‌مریکا و چۆته‌ ڕیزی هاوپه‌یمانه‌کانی ئه‌و وڵاتانه‌وه‌. تورکیاش به‌ ڕواڵه‌ت گوایه‌ داڵغه‌ی دابین کردنی ئاسایشی نیشتمانیی خۆی بوووه‌ بۆیه‌ خۆی تێقوڵتاندوووه‌. ڕه‌فتاری سه‌رۆکی ده‌وڵه‌تی تورکیا هیچی له‌ ڕه‌فتاره‌که‌ی تره‌مپ که‌م نییه‌. ئه‌گه‌رچی هێشتاکه‌ سفره‌ی نان خواردنه‌که‌ی 15ی خاکه‌لێوه‌ی له‌گه‌ڵ ئێران و ڕووسیا کۆ نه‌کراوه‌ته‌وه‌ له‌سه‌ر ئێواره‌خوانی ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانه‌کانی دانیشتوووه‌ و گوایه‌ خۆی مه‌ڵاس داوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ته‌رمی دراوسێکه‌ی بکه‌وێته‌ و ته‌پ بداته‌ سه‌ری و گیرفانه‌کانی تاڵان بکات.

به‌ڵام به‌شێکی ئه‌و وڵاته‌ قه‌یراناوییه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست کوردی تێدا نیشته‌جێیه‌ و بێگومان بیانهه‌وێت و نه‌یانهه‌وێت له‌ کاتی پێویستدا ڕووداوه‌کان به‌رۆکی ئه‌وانیش ده‌گرێت و دێنه‌ کایه‌وه‌ و دیسان وه‌کوو ڕابردوو ده‌بنه‌ کارتێکی یه‌ده‌گی بۆ ده‌ورگێڕانی ئێستای گۆڕانکارییه‌کانی ناوچه‌که‌. مێژووی سیاسیی کورد گه‌واهی ده‌دات هه‌رگیز ئه‌و حه‌شیمه‌ته‌ په‌رته‌وازه‌کراوه له‌ وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ئه‌وله‌وییه‌تی وڵاتانی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی گه‌وره‌ نه‌بوووه‌ ته‌نانه‌ت له‌ ئاڵۆزترین هه‌لومه‌رجی ناوچه‌که‌شدا. به‌ڵکوو له‌ ماوه‌ی سه‌د ساڵی ڕابردوودا به‌رده‌وام کورد خه‌یانه‌تی لێ کراوه‌ و حیزبه‌ کوردییه‌کان له‌ کاتی قه‌یراندا پشتیان لێ کراوه‌. ساڵانی 1916 به‌ ڕێککه‌وتنی سایکس پیکۆ و یه‌کگرتنی ڕووسیا و فه‌ڕه‌نسا و به‌ریتانیا ئه‌و وڵاتانه‌ وه‌فایان بۆ کورد نه‌بوو و پشتیان لێ کرد. ئه‌وه‌ش له‌ حاڵێکدایه‌ به‌ هه‌موو توانایانه‌وه‌ له‌ دوو په‌یماننامه‌ی گه‌وره‌ی سوور و لۆزان (1920 و 1923) به‌رگرییان کرد له‌ مافی وڵاتی ئه‌رمه‌نستان که‌ ته‌نها چه‌ند هه‌زار که‌سێک بوون به‌ڵام مامه‌ڵه‌یان به‌ نه‌هزه‌ی کوردی تورکیا و عێراقه‌وه‌ کرد. له‌ هه‌مان کاتدا خه‌یانه‌تیان له‌ شێخ مه‌حموودی نه‌مر کرد و ئه‌و که‌سایه‌تییه‌ به‌رزه‌ی کورد تا دواڕۆژی ژیانی هه‌ستی به‌ ئازاری برینی خه‌نجێری به‌ریتانیا ده‌کرد. له‌ ڕاپه‌ڕینی 1961ی کورد له‌ عێراقیش جێگه‌ په‌نجه‌ی خه‌یانه‌ته‌که‌ی به‌ریتانیا ده‌بینرێت. ساڵی 1975له‌ ڕووخانی بزووتنه‌وه‌ی کوردیدا ده‌ست تێکه‌ڵیی ده‌سه‌ڵاته‌ گه‌وره‌کان بوووه‌ یارمه‌تی بۆ کاره‌کانی ئه‌لجه‌زایر. جینۆساید و کۆمه‌ڵکوژیی کوردستانی عێراق له‌ لایه‌ن سه‌دامه‌وه‌ به‌ یارمه‌تیی مه‌عمه‌لی چه‌کی ئه‌ڵمانیا و فه‌ڕه‌نسا که‌وته‌ قۆناغی جێبه‌جێ کردن. ساڵی 1991 ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانه‌کانی بڕیاریان دا به‌ بێ هیچ تێچوویێک سه‌دام بڕووخێنن و له‌ ئه‌نجامدا توانای سه‌ربازی و ده‌سه‌ڵاتی کوردیان به‌کار هێنا و ساڵی 2003 ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی کورد کرایه‌ ئه‌سبی ترۆجان و دژ به‌ سه‌دام به‌کار هێنرا و به‌ بێ ئه‌وه‌ی تێچوویێکی ئه‌وتۆی هه‌بێت له‌مپه‌رێکی گه‌وره‌ له‌ ڕێ لابرا. هه‌مان سه‌ره‌تای ڕووخانی سه‌دام ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانه‌کانی خه‌بات و زه‌حمه‌تی سه‌رکرده‌ی حیزبه‌ کوردییه‌کانی نادیده‌ گرت و ته‌نانه‌ت له‌ ناوچه‌ی ژێر کۆنتڕۆڵی خۆشیاندا ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و حیزبانه‌ی سنووردار کرد و پاش یه‌که‌م ته‌قینه‌وه‌ که‌ شانه‌ی نوستووی به‌عس و سوپای هه‌ڵوه‌شاوه‌ی سه‌دام ئه‌نجامیان دا دیسانه‌وه‌ نه‌ک له‌به‌ر هاوکاری کردن به‌ڵکوو له‌به‌ر ئیحتیاجی و ناچاری دیسانه‌وه‌ ده‌ستیان به‌ره‌و هه‌ولێر و سلێمانی درێژ کرده‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌ لیتاوی باشوور و سه‌نته‌ری ئه‌و وڵاته‌ ڕزگاریان بکه‌ن. ئه‌گه‌رچی کونسووڵخانه‌کانی ئه‌مریکا و فه‌ڕه‌نسا و به‌ریتانیا له‌ هه‌ولێر و که‌رکووک ڕاوێژکاری باڵایان هه‌یه‌ به‌ڵام 16ی ئه‌کته‌وبری 2017 کۆتاییی مانگ هه‌نگوێنی خۆیان له‌گه‌ڵ حیزبه‌ کوردییه‌ هاوپه‌یمانه‌کانیان ڕاگه‌یاند و به‌ ئاسانی گاڵته‌یان به‌ ئارمانجی حیزب و قه‌باره‌ی سیاسیی کورد له‌ عێراق کرد. دیسێمبێری 2018ش له‌ یاریی چه‌په‌ڵی عه‌فریندا هه‌موویان ده‌ستیان تێکه‌ڵ کرد و ده‌روازه‌ی عه‌فرینیان به‌تاڵ کرد بۆ تورکیا و ئه‌وه‌نده‌ی‌تر گڵوڵه‌ شێواوه‌که‌ و گرێی کوێره‌ی قه‌ومییه‌تیان له‌ ناوچه‌که‌ ئاڵۆزتر کرد.

ئێستاش به‌م هه‌موو ڕسوا بوونه‌ مێژوویییه‌وه‌ ده‌سه‌ڵاتانی ناوچه‌که‌ نمایشتێکی نوێ دێننه‌ سه‌ر په‌رده‌ی سینه‌مای ڕۆژهه‌ڵاتی ناڤین. بێگومان ئه‌م سیناریۆیه‌ش ئه‌کته‌ر و ئارتیست و ده‌رهێنه‌ری هه‌یه‌ و ئه‌و ئه‌کته‌رانه‌ش پێشتر تاقی کراونه‌ته‌وه‌ و خۆیان نواندوووه‌ و ئه‌م دیواره‌ش بۆ ئه‌وه‌ ناشێت پاڵی پێوه‌ بدرێت هه‌ر بۆیه‌ش باشتر وایه‌ حیزب و قه‌باره‌ سیاسییه‌کانی کورد به‌م هه‌موو ئه‌زموونه‌ مێژوویییه‌وه‌ ئه‌م جاره‌یان له‌م فێستیڤاڵه‌دا لانی‌که‌م ته‌نها سه‌یرکه‌ر بن نه‌ک ئه‌کته‌رێکی لێدراو و قوربانی‌کراو.

وه‌رگێڕان له‌ فارسییه‌وه‌: سروور خدری

کۆدی هه‌واڵنێر: 60103