کوردپرێس- له‌ سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی داعشه‌وه‌ له‌ سووریا و عێراق چه‌ندین ملوێن که‌س ئاواره‌ بوون و سه‌دان هه‌زار که‌س گیانیان له‌ ده‌ست داوه‌ و به‌ سه‌دان هه‌زار که‌سیش بریندار و که‌م ئه‌ندام بوون. سه‌دان هه‌زار که‌س کار و سامانیان لێ فه‌وتاوه‌ و زۆر که‌سی تریش به‌ڵام خرابتری لێ قۆماوه‌. به‌ڵام سه‌رهه‌ڵدانی داعش و شه‌ڕی ناوخۆ له‌ عێراق و سووریا نه‌هامه‌تییێکی تریشی بۆ خه‌ڵکی ناوچه‌که‌ هه‌بوه‌ که‌ ته‌نها له‌ شوێنه‌ زانستییه‌کان باسی لێ کراوه‌. ئه‌وه‌ش نه‌خۆشیی ڤایرۆسییه‌ که‌ مه‌ترسیدارترین جۆری ئه‌و نه‌خۆشییانه‌ نه‌خۆشینی "لیشمانیاز"ه‌.

لیشمانیاز جۆره‌ نه‌خۆشییێکی ڤایرۆسییه‌ که‌ هه‌ڵگری نه‌خۆشییه‌که‌ ده‌توانێت بینێت به‌ که‌سی تره‌وه‌ یان له‌ ڕێگای مێشووله‌وه‌ ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ که‌سانی تر و ئه‌و شوێنه‌ی ڤایرۆسه‌که‌ی پێوه‌ ده‌تلێت ده‌بێت برینی ڤایرۆسی له‌ سه‌ر پێس یان له‌ سه‌ر کۆئه‌ندامی ناوخۆی جه‌سته‌ی مرۆڤ. جۆری پێستیی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ سیمایێکی ناحه‌ز به‌ ده‌م و چاوی نه‌خۆشه‌که‌وه‌ دروست ئه‌کات و دووره‌په‌رێزی و کێشه‌ی ده‌روونی له‌ نه‌خۆشه‌که‌ ده‌قۆمێت به‌ڵام جۆرێکی دیکه‌ی ڤایرۆسه‌که‌ کار له‌ ناوخۆی ئه‌ندام ده‌کات و زۆر جار ده‌بێته‌ هۆی مردنی نه‌خۆش. ئه‌و ڤایرۆسه‌ هه‌موو ساڵێک له‌ جیهاندا 50 هه‌زار قوربانیی لێده‌که‌وێته‌وه‌. به‌ گوێره‌ی وتارێکی گۆڤاری PLOS (نه‌خۆشییه‌ له‌بیرکراوه‌کانی ناوچه‌ گه‌رمه‌کان) نه‌خۆشییه‌که‌ له‌م وڵاتانه‌دا زیاتر ده‌بینرێن: بۆلیڤی، کۆله‌مبیا، توونس، سعوودیه‌، سووریا، ئێران، ئه‌فغانستان و پاکستان.

به‌ گوێره‌ی نووسراوی دوو وتاری هه‌مان گۆڤار که‌ ساڵی 2014 ده‌رکراوه‌ نه‌خۆشییه‌که‌ پاش سه‌رهه‌ڵدانی داعش له‌ دوو وڵاتی سووریا و عێراق به‌ ڕێژه‌یێکی فراوان زیادی کردوووه‌. نووسه‌ره‌کانی ئه‌و دوو وتاره‌ هۆکاره‌ سه‌ره‌کییه‌کانی ئه‌و نه‌خۆشییانه‌ به‌م چه‌ند هۆکاره‌ ده‌زانن: کۆچی به‌کۆمه‌ڵ، هه‌ژاری، دابه‌زینی کوالێتیی خواردن و ژیان، ڕووخانی ژێرخانه‌کانی ته‌ندروستی، دابه‌زینی فراوانی ژماره‌ی فه‌رمانبه‌رانی که‌رتی ته‌ندروستی، که‌ڵه‌که‌ کردنی زبڵه‌کان.

هه‌ر دوو نووسه‌ری وتاره‌کان نووسیویانه‌ ساڵانی 2012 و 2013 ژماره‌ی تووشبوانی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ زیادی کردوووه‌. هه‌ڵبه‌ت ڕووخانی ژێرخانه‌کانی که‌رتی ته‌ندروستی بۆته‌ هۆی ئه‌وه‌ی ئامارێکی ورد له‌و باره‌یه‌وه‌ به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌بێت. تووشبوانی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ زیاتر له‌ که‌مپی ئاواره‌کاندان.

به‌پێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی ته‌ندروستیی جیهانی که‌ له‌ وتاری "شه‌ڕ و نه‌خۆشینه‌ گوازراوه‌کان: کێشه‌کانی شه‌ڕی ناوخۆی سووریا" ئاماژه‌ی پێ کراوه‌ تاکوو ساڵی 2014 نزیک به‌ 40 له‌سه‌دی ئامبۆلانسه‌کانی سووریا تێک شکێندراون، 57 له‌سه‌دی نه‌خۆشخانه‌کان خه‌سارێکی قورسیان بینیوه‌، 37 له‌سه‌دی نه‌خۆشخانه‌کانی دیکه‌ش توانای ئاراسته‌ کردنی خزمه‌تگوزارییان نییه‌، 160 پزیشک کوژراون، نزیک به‌ 80 هه‌زار پزیشک کۆچیان کردوووه‌ و به‌داخه‌وه‌ هێرش بۆ سه‌ر ناوه‌نده‌ پزیشکی و ده‌رمانییه‌کان بۆته‌ تاکتیکێکی شه‌ڕ.

به‌پێی ئه‌م وتاره‌ نه‌خۆشینی لیشمانیاز که‌ هه‌لومه‌رجی بڵاوبوونه‌وه‌ی به‌ تایبه‌ت له‌ سووریا فه‌راهه‌م بوووه‌ (و به‌ بۆنه‌ی به‌رده‌وامیی شه‌ڕه‌وه‌ ئه‌م دۆخه‌ تاکوو ئێستا درێژه‌ی هه‌یه‌) وێڕای له‌به‌رچاوگرتنی پرسی کۆچ کردن هه‌ڕه‌شه‌ له‌ تێکڕای ناوچه‌که‌ و به‌ڵکوو جیهان ده‌کات. وتاره‌ بڵاوکراوه‌کان له‌مباره‌وه‌ ده‌ریده‌خات حاڵه‌تی تووشبوون به‌و نه‌خۆشینه‌ ته‌قریبه‌ن هاوکات له‌گه‌ڵ سووریا و عێراق له‌ وڵاتانی لوبنان، ئۆردۆن و سعوودییه‌ش زیاد بۆته‌وه‌. بۆ وێنه‌ له‌ لوبنان له‌ ساڵی 2000 تا 2012وه‌ 6 حاڵه‌تی تووشبوون به‌ نه‌خۆشینی لیشمانیاز بینراوه‌ له‌ حاڵێکدا که‌ له‌ ساڵی 2013 ئه‌و ژماره‌یه‌ به‌ 1033 حاڵه‌ت گه‌یشتوووه‌.

جگه‌ له‌و شته‌ی له‌باره‌ی هۆکاره‌کانی بڵاوه‌ بوونی هه‌ندێک نه‌خۆشین له‌ سووریا و عێراق وترا، گرووپه‌ تیرۆریستییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان وه‌کوو داعش و ئه‌لقاعیده‌ که‌ ئه‌ندام له‌ وڵاتانی دیکه‌ وه‌رده‌گرن، نه‌خۆشینێکی جۆراوجۆریان بۆ ناو وڵاتانی میواندار گواستۆته‌وه‌. ته‌نها یه‌کێک له‌و نه‌خۆشییانه‌ لیشمانیازه‌. بۆ وێنه‌ ده‌رئه‌نجامی لێکۆڵینه‌وه‌یێک که‌ له‌ ساڵی 2013 له‌ گۆڤاری لنست بڵاو کرایه‌وه‌ ده‌ریده‌خات جۆرێک ئیفلیج بوونی منداڵ له‌ سووریا بڵاو بۆته‌وه‌ که‌ سه‌رچاوه‌که‌ی پاکستانه‌ و ئه‌و گریمانه‌یه‌ ئاراسته‌ کرا که‌ چه‌کدارانی پاکستانیی ئه‌لقاعیده‌ و داعش ئه‌و نه‌خۆشینه‌یان هێناوه‌ته ناو‌ سووریا. به‌پێی ڕاپۆرتی ئیندیپێندێنت، ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوووه‌کان له‌ ساڵی 2013 هه‌ندێک حاڵه‌تی ئه‌و نه‌خۆشییه‌یان له‌ سووریا تۆمار کردبوو له‌ حاڵێکدا له‌ 14 ساڵ پێش له‌وه‌ش به‌ بۆنه‌ی سیاسه‌تی پێشگیرانه‌ و ڤاکسیناسیۆنی سه‌رانسه‌ری حاڵه‌تێک له‌و نه‌خۆشینه‌ له‌ئارادا نه‌بوو.

هه‌ندێک له‌ خه‌ڵاتی تیرۆریستانی بیانی بۆ وڵاتانی میوانیان بریتییه‌ له‌؛ تیفوئیدی حاد، هێپاتیتی A، مه‌ننژیت، گاڵ و سپێ.

وه‌رگێڕان له‌ فارسییه‌وه‌: سروور خدری

کۆدی هه‌واڵنێر: 60103