کوردپرێس:
سهرهتای ساڵی ۲۰۱۴، دهستپێکی نههامهتییێکی یهکجار گهوره بوو بۆ رۆژههڵاتی ناوین، بهتایبهت بۆ نهتهوهی چهوساوهی کورد که نههامهتیی لێنابڕێتهوه. ۱۲ گرووپی تیرۆریستیی توندڕهوی عێراق و یهمهن و چچن، له گهڵ پاشماوهی بهعسییهکانی سهردهمی سهددام و ژمارهیێک له عهشایره عهرهبه سوننه یاخی بووهکانی عێراق، به هاوکاریی راستهوخۆی تورکیا، قهتهر، سعوودیه و ژمارهیێکیتر له وڵاتانی دونیا، شێرپهنجهیێکیان دروست کرد به ناوی «دهوڵهتی ئیسلامیی عێراق و شام» که کورتکراوهکهی بوو به «داعش». ئامانجی سهرهکیی داعش، دامهزراندنی ئیمپراتۆرییەتێکی گهورهی ئیسلامی بوو هاوشێوهی ئیمپراتۆریی عوسمانی.
داعش که له ڕووی چهک و تهقهمهنی و کهرهسته و ئامرازی سهربازی و لۆجێستیکییهوه بهتهواوی تهیار کرابوو، توانیی به هۆی خهیانهتی ههندێ له فهرماندهکانی ئهرتهش و ههڵهاتنی سهرجهم هێزه سهربازییهکانی عێراقهوه، رۆژی ۹ی حوزەیرانی ۲۰۱۴ به ئاسانی مووسڵ داگیر بکات و ئهمهش بوو به هۆی ئاواره­بوونی 500 ههزار کەس له دانیشتووانی ئهو شاره.
مووسڵ یهکێکە له گهورهترین شارهکانی عێراق که لهو کاتهدا، له رووی سهربازییهوه دوای بهغداد دووههم جبهخانهی گهورهی چهک و تهقهمهنیی عێراقی لهخۆ گرتبوو بەڵام ههموو ئهو چهک و تهقهمهنی و کهرهسته سهربازییانە کهوته دهس چهتهکانی داعش و وای کرد دەسەڵاتی داعش چەند هێندە زیاد ببێت.
رۆژی ۲۹ی حوزەیرانی ۲۰۱۴ له گرته ڤیدیۆیێکدا «ئهبووبهکر ئهلبهغدادی» له مزگهوتی گەورەی مووسڵهوه، وهکوو خهلیفهی موسڵمانانی جیهان، خهلافهتی «دهوڵهتی ئیسلامیی عێراق و شام»ی ڕاگهیاند و داوای له هەموو موسڵمانانی جیهان کرد یارمهتیی بدهن. له پهیامهکهی بهغدادیدا که به چهندین زمانی زیندووی جیهان بڵاو کرایهوه، ههڕهشهی فهتح کردنی رۆم و ئیسپانیایش کرابوو.
«ئهبووبهکر ئهلبهغدادی» که ناوی «ئیبراهیم عهواد ئیبراهیم ئهلبهدریی»ه، لهدایکبووی شاری سامهڕای عێراقه و پێشتر ئهندامی گرووپی ئهلقاعیدهی ئهفغانستان بووه و دواتر بووه به سهرۆکی ئهلقاعیدهی عێراق و به هۆی ناکۆکی له گهڵ «ئهیمهن ئهلزهواهێری»(سهرکردهی ئهلقاعیده)، لهو گرووپه تیرۆریستیه دهرکراوه و گرووپی داعشی دامهزراندووه و دواتر له لایهن ئهمریکاوه خهڵاتی ۲۵ میلیۆن دۆلاری بۆ گرتن یا کوشتنی تهرخان کراوه. «ئهیمهن ئهلزهواهێری» له پاش درووستبوونی داعش جیابوونهوەی «ئهبووبهکر ئهلبهغدادی»ی له ئهلقاعیده ڕایگهیاند و وتی: «دهوڵهتی ئیسلامیی عێراق و شام» گرووپێکی توندڕهون و هیچ پهیوهندییێکیان به قاعیدهوە نیه.
له دوای مووسڵ، شاری تکریت و روممادی و بهشێکی زۆر له پارێزگای نهینهوا و بهشی رۆژائاوای پارێزگای کهرکووک(حهویجه و ناحیهی گوێر و قهزای مهخموور و …) داگیر کرا. داعش زۆر به خێرایی یهکلهدواییهک شار و گوندهکانی عێراق و سووریای داگیر دەکرد و له ماوهیێکی زۆر کورتدا، یهک له سەر سێی وڵاتی عێراق و دوو له سەر سێی سووریا به کێڵگە نهوتییهکانیانهوه، کهوتنه ژێر دهستی داعش. چەکدارانی داعش بەس لە عێراق، دهستیان به سهر ۵ کێڵگەی نهوتیی گهورەدا گرت.
جگە لەو یارمەتییانەی کە تورکیا و قهتهر و سعوودیه بۆ پارەدارکردنی داعش پێشکەشیان دەکرد، داعش کۆمەڵێک داهاتی دیکەشی هەبوو کە بهەندێکیان بریتین لەمانەی خوارەوە:
فڕۆشتنی نهوت و ئاسهوار و کهلوپهله مێژووییهکانی عێراق و سووریا له ڕێگای سنووری تورکیاوە.
تاڵان کردنی شار و گونده داگیرکراوهکان.
به بارمته گرتنی خهڵکی سڤیل و گۆڕینهوهیان به پارهیێکی زۆر.
کۆکردنهوهی یارمهتی له لایەنگرانیان له ئهورووپا و وڵاتانیتر.
بازرگانی کردن به کچان و ژنانی دیلکراو.
بەو شێوازەش داهاتی رۆژانهی داعش به زیاتر له ۲ میلیۆن دۆلار له رۆژدا مهزهنده دهکرا. نهێنیی سهرکهوتنی هێرشهکانی داعش لهوهدا بوو که هیچ دوو هێرێشکی له رووی ستراتێژییەتی سهربازییهوه، وهکوو یهک نهبوون و بۆ ههر هێرشێکی، نهخشه و پڕۆژەی جیاوازیان بهکارئههێنا. جگه لهمهش ناوبانگی دڕڕهندهیی و بێبهزهیی­بوونی داعشییهکان و تۆمارکردنی تاوانەکانیان بە گرتەی ڤیدیۆیی و بڵاکردنهوهیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، خۆفێکی گهورهی ئهخسته دڵی دانیشتووانی ناوچهکه و بە سیاسەتی تۆقاندن، پێش ئهوهی هێرش بکهن بۆ شوێنێ، دانیشتووانی ئهو شوێنه له ترسا ههڵئههاتن.
«ئهبووبهکر ئهلبهغدادی» شاری ستراتێژیک و زۆر گرینگی «رهققه»ی سووریهی کرده پایتهختی خهلافهتی خۆی و داعش رۆژ له دوای رۆژ زیاتر گهشهی ئهکرد و لایەنگرانی ئەو عەقڵییەتە، له سهرانسهری جیهانەوە خۆیان ئهگهیانده تورکیا و لهوێیشهوه به هاوکاریی «میت»ی تورکیا، پهیوهست ئهبوون بەداعشەوە. هێزهکانی ئهو گرووپه جهنایهتکاره وایان لێهاتبوو، جگه له عێراق و سووریا، چالاکییهکانی خۆیان گواستبووهوه بۆ ئهفغانستان و لیبی و تهنانهت وڵاتانی ئهورووپاش. ئەم ڕەوتە بەردەوام بوو تا ئهوهی که گهورهترین ههڵهیان کرد و لێیان قۆمی؛ هێرش بۆ سهر شاره کوردنشینهکان…
کۆبانێ؛ سەرەتایێک بۆ داڕمانی داعش
«کۆبانێ» شارێکی کوردنشینی پارێزگای «حهڵهب»ی سووریایه. حەشیمەتەکەی دەگاتە ۵۲۰۰۰ کهس. دهسهڵاتدارانی سووریا ناوی کۆبانێیان بۆ ناوێکی عهرهبی گۆڕابوو: «عهینولعهرهب»! واته: «چاوی عهرهب». ئهم شاره تهنیا ۲ کیلۆمهتر له سنووری تورکیاوه دووره.
داعش پاش داگیرکردنی ههندێ له شارهکانی عێراق و سووریا، به نیاز بوو ئهم شاره دەوڵەمەندە ستراتێژیکەش، بگرێ و کۆڵهکهی دهسهڵاتداریی خۆی بههێزتر بکات. بهڵام پێچهوانهی شارهکانیتر که زۆر به ئاسانی و خێرایی کهوتنه دهس داعش، خەڵکی کوردی کۆبانێ به کهمترین هێز و چهک و تهقهمهنییهوه بهرپهرچی هێرشهکانی لهشکره رهشپۆشه دڵڕهشهکهی داعشیان دایهوه و له دوای لنێنیگراد، گهورهترین حهماسهی بهرخۆدانی شاریی سهردهمیان تۆمار کرد.
داعش دوای شکست هێنانی یهکهمی، ههموو هێز و توانای خۆی خسته گهڕ و ۹۰۰۰ چهکداری کارا و بههێزی خۆی هێنایه کۆبانێ. خهباتی ژنان و کچانی کورد شان به شانی پیاوان له کۆبانێ ترسێکی گهورهی خستبووه دڵ چهتهکانی داعش که بڕوایان وابوو ئهگهر ژن بیانکوژێ، ناچنه بهههشتهوه. هێزی نیشتمانپهرهستیی ژنان و پیاوانی کۆبانێ بوو به ههوێنی گهورهترین بهرخۆدانی سهردهم و جهردهکانی داعش شکستیان هێنا و به ناکامی ههڵهاتن.
کۆبانێ بوو به مانشێتی میدیاکانی جیهان و سپاس و ستایشی ههموو ئازادیخوازانی جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا و هاوپهیمانێتییێکی جیهانی بۆ پاڵپشتی کردنی کورد که تاکە هێزی راستهقینهی شهڕکهری دژ به داعش بوو پێکهات. جگه له پشتیوانیی ئاسمانی و ناردنی چهک و کەرەستەی سەربازی له لایهن هاوپهیمانانهوه، سهدان ژن و پیاوی ئارادیخوازی بیانی روویان کرده کوردستان و بوون به هاوسهنگهری کورد دژ به داعش و ژمارهیێکیشیان شههید و بریندار بوون. لاپهڕهیێکی زێڕین له مێژووی کورد نووسرا و ههزاران منداڵ و پارک و دوکان و پاساژ و گهڕهک و شهقامی جیهان، بە خۆشیی کۆبانێوە و وەکوو هێمایێک بۆ شانازی کردن بە قارهمانێتیی خەڵکی ئهو شارەوە، ناویان لێنرا: کۆبانێ…
شنگال گهورهترین قوربانیی داعش
پێچهوانهی کۆبانێ، که بوو به سیمبولی حهماسه و بهرخۆدان و قارهمانێتیی گهلی کورد، شهنگال زۆر به ئاسانی کهوته دهس داعش و یهکێ له گهورهترین کارهساته مرۆییهکان لهو شارەدا رووی دا.
هاوکات له گهڵ دهستپێکردنی جموجووڵهکانی داعش له ناو عێراق و ههڵهاتنی زهلیلانهی جەیشی عێراقی، حکوومهتی ههرێمی کوردستان جووڵەی بە پێشمهرگه کرد و هێزی ناردە ئهو ناوچه کوردنشینانەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم کە پێیان دەوترا ناوچەی جێناکۆک و ئهکهوتنه بهر شمولی مادهی ۱۴۰ی دهستووری عێراقی. هێزهکانی پێشمهرگه به شێوهیکی بهرچاو و بهربڵاو له «جهلهولا» تا «شنگال» جێگیر کران.
ئهم جێگیر بوون و ئامادهباشییهی هێزهکانی پێشمهرگه له شنگال تا ۳ی ئابی ۲۰۱۴ _ کاتی هێرش­کردنی داعش بۆ شنگال _ بەردەوام بوو. رۆژی ۳ی ئاب هاوکات له گهڵ هێرشی داعش بۆ شنگال، هێزهکانی پێشمهرگه به هۆکارگهلێکی نادیار و به بێ هیچ شهڕ و پێکدادانێک لهگهڵ تێرۆریستانی داعش، به خێرایی له «شنگال» و «زوممار» پاشهکشێیان کرد و داعش زۆر به ئاسانی هاته ناو شاری شنگال.
له گهڵ هاتنی داعش بۆ ناو شنگال، زیاتر له ۴۰ ههزار کهس له هاووڵاتییانی ئهو شاره که زۆربهیان ئێزدی بوون، کهوتنه بەر هەڕەشەی داعش.
داعش لهو ڕۆژهدا، سهدان کوردی ئیزهدیی کوشت و نزیکەی سێ ههزار ژن و کچی ئێزدیی به دیل گرت که تا ئێستایش چارهنووسی زۆربەیان نادیاره. یهک لهو کچانهی که به دیلی گیرا و دواتر له زیندانی داعش ههڵهات، «نادیە موراد»ه که دواتر ساڵی ۲۰۱۸ به هۆی چالاکییه مهدەنی و کۆمهڵایهتییهکانی دژ به توندوتیژیی سێکسی و به کارهێنانی وهکوو چهکێ له شهڕهکاندا، به هاوبهشی له گهڵ «دێنیس مۆکۆیگی»، خهڵاتی ئاشتیی نوبێلی پێ بهخشرا.
لە شنگال جهردهکانی داعش هێرشیان کرده سهر ماڵی هاووڵاتییان و ماڵ و دووکانهکانیان تاڵان کرد و دانیشتووانی شار که زۆربهیان ئیزهدی بوون، بۆ دهربازکردنی گیانیان له دهست دڕندهکانی داعش ڕوویان کردە چیای شنگال. نزیکهی۳۰ ههزار کهس پهنایان برده چیاکانی شنگال و له گهرمای ۴۵ پلهی هاوینا به بێ ئاو و نان کهوتنه ئابلۆقهی داعشهوه.
ئیزهدییهکان دوو ڕێگایان له پێش بوو: یان له چیا بێنه خوارهوه و به دهستی داعش کۆکوژ بکرێن یان ههر لهوێ بمێنن و له برسییهتی و تینوویهتی له ژێر گهرمای ۴۵ پلهی هاوینا گیان بەخت بکەن.
ئابلۆقهی ئیزه‎دییهکان له لایهن داعشهوه له چیای شنگال بوو به تراژێدیایێکی گهوره و له دونیا دهنگی دایهوه. ههر له ۴-۳ رۆژی یهکهمی ئابلۆقهکهدا، سهدان منداڵی بهستهزمانی ئیزهدی گیانی خۆیان لهدهست دا. ئیزهدییهکان به هۆی ههلومهرجی زۆر دژوارهوه، نهیانئهتوانی تهرمی قوربانییهکانیان ئهسپهرده بکهن و تهنیا به بهرد تهرمهکانیان دائهپۆشی. ههوڵهکانی سوپای عێراقیش بۆ ناردنی خۆراک و ئاو له ئاسمانهوه، به هۆی ئاگربارانی قورسی داعشهوه شکستی هێنا.
له پاش پاشهکشێی پێشمهرگهکانی ههرێمی کوردستان، گهریلاکانی پ.ک.ک چهندین جار ههوڵیان دا بۆ تێکشکاندنی ئابلۆقهی شنگال و له ئاکامدا توانییان به تێکشکاندنی بهشێ له ئابلۆقهی چیای شنگال و کردنهوهی ڕێگایێک، ژمارهیێکی زۆر له ئیزهدییهکان دهرباز بکهن و بیانگوێزنهوه بۆ شارگهلی «دێرهک» و «زاخۆ». پاشان، پ.ک.ک ههندێ له ئێزدییهکانی گواستهوه بۆ ڕۆژئاوا و لهوێ دهستی کرد به ڕاهێنان و ڕێکخستنیان وهکوو هێزێکی سهربازی.
پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ رزگار کردنی شنگال نزیک ۱۵ مانگ سهبری کرد و لهم ماوهیهدا هێزه کوردییهکانیتر بهردهوام هێرشیان دهکرده سهر داعش و گهریلاکان له ڕۆژی ۸ی تشرینی یەکەمەوە چالاکیی رزگارکردنی شنگالیان له دۆڵی «شیلۆ»وه دهست پێکرد و رۆژی ۲ی تشرینی دووهەم هاتنه ناو چەند ناوچەیێکی شاری شنگالهوه بهڵام چالاکیی هاوبهشی هێزهکانی پێشمهرگهی ههرێمی کوردستان، HPG، STAR-YJA و YPG له شهوی ۱۰ی تشرینی دووهەمەوە دهستی پێکرد و به پشتیوانیی فڕۆکهکانی هاوپهیمانان پاش ۴ رۆژ شنگال ئازاد کرا
کۆتاییی داعش
وهک دهڵێن: «زستان تهواو ئهبێ و رووڕهشی ههر بۆ خهڵووز ئهمێنێتهوه». جارێکیتر ئهم راستییه بۆ ههموو خهڵکی دونیا سهلمێندرا که جیهان به شمشێر بهڕێوه ناچێ و قورساییی هێزی خێر و ئاشتی و مرۆڤایهتی، گهلێ به سهنگتره له هێزی نهفرهتاوییی تیرۆر و شهڕ.
چهته دڕندهکانی دهوڵهتی ئیسلامیی عێراق و شام که بۆ ماوەیێک ترس و دڵهلهرزه و دڵهڕاوکێیان خستبووه دڵی ههموو خهڵکی دونیاوه، ئێسته یان له ترسا ههڵهاتوونه یان کوژراون یان به سهرشۆڕییهوه خۆیان تهسلیمی هێزه خهباتکاره کوردییهکان کردووه و له زیندانن. داعش له ماوهی پێنج ساڵ دهسهڵاتداریی له عێراق و سووریا، قێزهونترین و ناشیرینترین حاڵهتی حوکمڕانیی خسته پێش چاوی خهڵکی دونیا و دهیان ههزار مرۆڤی بێتاوانی کرده قوربانیی ئامانجه چهپهڵهکانی خۆی و سهدان شار و گوندی وێران کرد و دهیان ههزار کوژراو و برینداری به جێ هێشت.
جگه لهمانهیش سهدان بێوهژن له داعش بهجێماوه. ههر ئهو ژنانهی وا پێشتر به ئامانجی نیکاحی جیهاد له ئهورووپا و وڵاتانیترهوه خۆیان گهیاندبووه ناو داعش. ههر یهکه لهم بێوهژنانهش چهند منداڵیان لهگهڵدایه و له کەمپەکانی کوردستانی سووریا چاوهڕێی گهڕانهوه بۆ وڵاتانی خۆیان دەکەن بهڵام دهسهڵاتدارانی ئهو وڵاتانه بهتهما نین وهریان بگرنهوه.
کورد، دونیای له دهست داعش رزگار کرد
گهلی کورد به درێژاییی مێژوو، ههزاران رووداوی ناخۆش و کارهساتی دڵتهزێنی بەسەردا هاتووە و له لایهن وڵاتانی دیکهوه هێرشی کراوهته سهر. بهڵام تا ئێستا چۆکی بۆ هیچ دهسهڵاتدارێکی داگیرکهر دانەداوە و وهکوو چیا سهرکهشهکانی نیشتمانهکهی، سهری بۆ هیچ ستهمکارێ دانهنەواندووه. ههولێری دێرین هۆلاکۆخانی مهغۆلی بهزاند، شێخ مهحموودی نهمر لهشکری بریتانیای بهزاند، سنجرخان له ناوچهی لهیلاخی سنه لهشکری رووسی بهزاند، کورد له هەرێم سهددامیان بهزاند و… ئێستهیش کورد به گشتی دڕڕندهترین، بههێزترین، گهورهترین و تهیارترین لهشکری تیرۆریستیی مێژووی دونیای بهزاند. بێگومان مێژوو، گهواهی ئهدا له سهر قارهمانێتی و بهرخۆدانی رۆڵه بوێرهکانی ئهم نهتهوهیه.
ههرچهند کورد سهرهتا، هیچ ئامادهکارییێکی نهبوو بۆ بهرنگاربوونەوەی داعش بهڵام به نوێنهرایهتیی ههموو خهڵکی دونیا له گهڵ ئهو شێرپهنجه رهشه شهیتانیه، شهڕیان کرد و بهزاندیان. جارێکیتر کورد ئهم راستییهی به دونیا سهلماند که ههرچهنده لاواز و بێپشتیوانیش بێ، به ئاسانی ناخوردرێ و چۆک به داگیرکهرانی نیشتمانهکهی دائهدا.
ئهم گوتاره به وتهیێکهی هونهرمهندی شانۆکار «کاردۆخ ئیبراهیم» که بۆ شههید «هوجام سوورچی» وتوویه، کۆتایی پێ دێنم: «هوجام! مردم ئهوهندهی سهیری چاوهکانتم کرد، یهک دونیا وێنهی تێدا دهبینم. تا له دهرگایێک دهچمه دهرهوه، ههزاران دهرگایتر دێته سهر رێم. ئهوه چ سهیر کردنێکه! چ قسه و بهیت و بالۆره و مهقامێکه! چ ئاوازێکی غهمگینه! چ گێڕانهوهیێکی سهیره! ههندێک جار له گهڵ ئهو نیگایهت لهدایک دهبمهوه تا تێر تێر بگریم.
Your Comment