کوردپرێس، شاعیری ناوداری ئێرانی سەید عەلی ساڵحی یەكێک لەو كەسانە بووە كە بە وردی شیعر و ئەدەبی كوردی و بەتایبەتی شیعری شێركۆی پەیگیر كردووە، ئەو لە كڵاوڕۆژنەی ئەدەبەوە خەمەكانی كوردی فام كردووە و ئێستە وەكوو یەكێک لە دۆستانی ئەدەبی كوردی ناسراوە

دەقی دیمانەی عادل قادری لەگەڵ سەید عەلی ساڵحی لە بارەی ئەدەبی کوردییەوە:

شكڵ و پێكهاتی شیعرەكانی شێركۆ بە رۆمانە- شیعر ناوی دەركرد و بەڕاستیش جێكەوت، بە شێوەیێک ئەگەر شێركۆ ماوەی چەند كاژێر بۆ بەردەنگ و گوێگری خۆی شیعری بخوێندبایەوە، شەكەتی نەدەكردن، تا چ رادەیێک ئەم پێكهات و شێوازە شیعرییە دەناسن و بەلاتانەوە باشە؟

سەید عەلی ساڵحی: شانامەی فیردەوسی و خەمسەی نیزامی گەنجەویش هەر بە (شیعر-رۆمان) ئەژمار دەكرێن (لە شێوازناسیی شیعری كۆندا)، شێركۆ بێكەس لە چاخ و سەردەمی ئێمە و لە زمان و بیچم و پێكهاتی مۆدێرنی شیعری نوێدا ئەم شێوازەی بووژاندەوە و زیندووی كردەوە.

شیعری درێژی (ئەفسانە)ی نیما یۆشیجیش هەر ئەمەیە. لە بنەمادا رۆحی گێڕانەوە و چێژی گێڕانەوە لە رۆژهەڵاتدا، بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوین و نەتەوەكانی ئەم ناوچە و دەڤەرە، لە پێگە و شوێنگەیێكی ئەزەلی و ئەبەدی جێ دەگرێت. شیعر- رۆمان دیاردەیێكی جیهانی و مێژوویی و بەشەرییە. ئیلیاد و ئۆدیسەش هەر ئەمەیە. بەرهەمەكانی شكسپیریش (نواندنەوەی شیعر)ن. (بەردی هەتاو)ی ئۆكتاڤیۆ پازی مەكسیكیش دیسان هەر ئەمەیە. شاعیرانێک لە جیهانی ئەمڕۆدا بوون و ئێستەش هەن كە دەستیان داوەتە وەها هەوڵێک، بەڵام خۆ هەموویان وەكوو شێركۆ لەم چەشن و شێوازە ئەدەبییەدا سەركەوتوو نەبوون. شیعری درێژی "میوانیی" ئەحمەدی شاملووش هەر لەم چوارچێوە و قەوارەیەدایە، بەڵام سەركەوتوو نەبووە. گارسیا لۆركاش ئەزموونگەلێكی لەم بوارەدا تاقی كردەوە.

چەند ساڵ پێش لە كۆڕێكی خۆمانی و دۆستانەدا د.فەرهاد پیرباڵ پێی گوتم كە بڕیارە سەید عەلی ساڵحی ببینم و دانیشین پێكەوە، پێوەندیتان لەگەڵی چۆنە و رۆڵی پیرباڵ لە ناساندنی ئەدەبی كوردیدا چۆن دەبینن؟

سەید عەلی ساڵحی: فەرهاد هاتوچۆی ئێران دەكات، لە تاران شیعری خوێندووەتەوە و فارسیزانە. ئێمە دۆست و هاوڕێین چ لە تاران بێت یان لە سلێمانی دیدارگەلێكمان پێكەوە بووە. بێ قەراری و دانەسەكنانە قەڵەمییەكەیم خۆش دەوێت. بێگومان لە ئاست و رادەی خۆیدا بۆ پێناسەكردنی ئەدەبی كوردی بە ئێمە، كاریگەر بووە و رۆڵی باشی گێڕاوە.

ئایا ئەدەبی كوردی ئەدەبێكی چەوساوە و سیاسەت لێدراو نەبووە؟ ئایا ئەگەر سیاسەتكارەكان و ئەكتەرانی گۆڕەپانی سیاسەت تۆزێک بایەخ بدەن بە زمان، ئەدەبی كوردی لە رووبەرێكی واڵاتر و بەرزتردا درەوشانەوەی بەخۆوە نەدەدیت؟

سەید عەلی ساڵحی: ئێمە هەر لەو كاتەوە كە دێینە دونیاوە و لە دایک دەبین سیاسین. دەستەواژەی (سیاسەت زەدەگی) جۆرێک بێحورمەتییە. زمان، داهێنانێكی سیاسییە، نووسین دۆزینەوە و كەشفێكی سیاسییە. ئەدەب، دەقاودەق وەكوو سیاسەتە و سیاسەتیش دەقاودەق وەكوو ئەدەبە. فریوی ئەم دروشمانە مەخۆن. تەنها قوڕواقەكان لە مێرگدا سیاسی نین! ئەدەب بەبێ سیاسەت قەت نایەتە دونیاوە! هەناسەدان و هەناسەهەڵكێشان لە هەر بارودۆخێكدا سیاسییە. مەگەر ئێمە ناڵێین: (ئازادیی قەڵەم...!) دەی بۆ خۆمان لەمانە ببوێرین؟

مرۆڤ بوونەوەرێكە پەیوەستە بە بیركردنەوەوە، ئەوەی كە لە پێوەندی و هاوپرسەگی "ئەدەب و دەربەستی" هەڵدێت، مرۆڤی تا رادەی بوونەوەرێكی بۆش و بەتاڵ لە ئیرادە و خواست دابەزاندووە و سووكی كردووە. ئەوەی كە دەبێ لێی هەڵبێین (دروشم زەدەگی)یە، دروشمە و وشە وەک دەنوێنێت! دەبێت ئاگادار بن كە دروشم تڵت و بنكڕی سیاسەتە و نابێ رۆحی شیعری دەربەست پیس و چەپەڵ بكات، ئەگینا سیاسەت دەقاودەق وەكوو شەرەف وایە، پەیوەست و لەبارەی ئەم وتەزا و بابەتانەوە نابێت (چەواشەفامی) روو بدات.

بارودۆخی ئەدەب و شیعری ئەمڕۆی ئێران چۆنە و پێوەندیی لەگەڵ ئەدەبی كوردیدا لە چ ئاستێكدایە؟

سەید عەلی ساڵحی: لەوپەڕی خۆی، تایبەت بە خۆی، بێ هاوتا! مەبەستم نییە بەراورد بكەم! بەڵام ئەدەبی ئێمە درێژەی ئەدەبی ئێوە و ئەدەبی ئێوە درێژەی ئەدەبی ئێمەیە. لە راستیدا رۆحێكین لە دوو جەستەدا. پێوەندیی نێوانیشمان بەرەو پەرەسەندن و گەشەكردن دەچێت. تا بیست و پێنج ساڵ لەمەوپێش هیچ خەبەرێک لەم پێوەندی و هاویەكییە نەبوو، بەڵام هەم "هەرێم" و هەمیش ئێمە بە شێوەیێكی جیدی دیاڵۆگ و هەڤپەیڤینمان لەگەڵ یەكدا درووست كرد. ئەدەبی كوردی درێژە و بەردەوامیی ئەدەبی تورک یان عەرەب نییە، ئەدەبێكی سەربەخۆ و كاریگەرە كە بەردەوام رۆڵ و دەوری ناوچەیی و جیهانی خۆی بووە.

ئایا شیعر بە واتا راستەقینەكەی تەنها لەو زمانانەدا دەردەكەون كە خاوەنی سەرزەمین، وڵات، دەوڵەت، رێكخراو و نووسینگە فەرمی و سیستەماتیكەكانن یان نا؟ تۆزێک لەم بارەیەوە بدوێن.

سەید عەلی ساڵحی: شیعر... بەرهەمهاتوو و زاوزێی ئینسانە و بەس! سنوور و سەرزەمینی خودی و ناخودی و دەوڵەت و رێكخراو و شتگەلی لەم چەشنە لە كردەی بەرهەمهێنانی شیعردا رۆڵیان هەیە، بەڵام جەوهەر و كرۆک و رەسەنایەتی شیعر نین. شیعر لە سەرەتادا بەرهەمهاتوو و لە دایكبووی ئینسانە، نەک شاخ و كێو و هەرد و ئاڵا و مارش و هێڵی پەڕینەوەی رێبواران...!ئەم رێكخراو و رێكخستن و رێككەوتنانە، بە دەستكردەكانی خۆیانەوە ناتوانن ئینسان و شیعر پێوەند بكەن و كۆیلەی بكەن.

جگە لە كەسانێكی وەكوو شارام نازری و د.قوتبەدین سادقی و سەعدوڵڵا نەسیری و هەندێک لەو كوردانەی دانیشتووی تاران (تەنانەت بە كوردە فارس و فارسبێژەكانیشەوە وەكوو د.جەلالەدین كەزازی) كە لە هۆڵی وەحدەتی تاران ئەم سەفەرەی شێركۆیان بە شین گێڕایەوە، چ كەسانێكی تر لە كۆمەڵگای ئەدەبیی ئێران مەرگی شێركۆیان شینگێڕی كرد؟

سەید عەلی ساڵحی: من نەڕۆیشتم بۆ هۆڵی وەحدەت، بەڵام لە ئەنجوومەنی غەزەل لەبارەی شێركۆ بێكەسەوە قسەم كرد، لەگەڵ رادیۆی سەرانسەریی بەلژیک و هەروەها رادیۆی سوید وتووێژم كرد، بابەتەكانی من لە ئێراندا لەبارەی شێركۆ بێكەسەوە بە گشتی لە پێنج رۆژنامەدا بڵاو كرانەوە و دەنگدانەوەی هەبوو، هەڵبەت ئەمە جگە لە گۆڤارەكان. دۆستان و هاوڕێیانێكیش هەبوون لە ئێراندا كە یادی شێركۆیان بەرز راگرت و ئەم یادكردنەوەیەش گرینگ بوو. با ئەوەش بڵێم كە من بۆ مەرگی شاعیرانێكی وەكوو مامۆستا شێركۆ نە رەشپۆش دەبم و نە شین دەگێڕم. نە شاملوو مردووە و نە شێركۆ بێكەسیش! مەگەر نالی و گۆران و حافز و مەولانا مردوون؟!

پەیامتان بۆ كومەڵ و كۆڕی ئەدەبی و شیعریی كوردی چییە؟

سەید عەلی ساڵحی: چ پەیامێک دڵنشینتر و باشتر لەم وتووێژە؟ سەلماندن و چەسپاندنی هۆگری و خۆشەویستی پێویستی بە سوێندخواردن نییە. پێشنیارم ئەمەیە كە "خەڵاتێكی بەرز و بەشكۆ و پڕحورمەت" بە ناوی شێركۆ بێكەسەوە- لە هەرێمی كوردوستان- رۆبنرێت.

ئێوە دوابەدوا و چەند رۆژ پاش مەرگی مامۆستا بێكەس یاداشتێكتان لەمەڕ ئەم كۆچەوە نارد بۆ رۆژنامەی "شەرق" و دواتر شیعرێكتان بەناوی "شێركۆ...!" هەر لەم رۆژنامەیەدا بڵاو كردەوە، لەمەڕ ئەم شیعرەوە بۆمان بدوێن.

سەید عەلی ساڵحی: شیعرەكانی من دەرهاوێشتە و لە دایكبووی كتوپڕ و بەهەڵكەوتی جیهانن. لە پشت مێزی كار و نووسینەكەم دانیشتبووم و بابەتێكی ترم دەنووسی، لە ناكاو و بەڕێكەوت ئەو شیعرە لە دایک بوو، تەنانەت فاریزەیێكیشم ئەملاولا پێ نەكرد. پێویستی نەبوو دووبارە بینووسمەوە، چوونكە ئەم شیعرە بەتەواوی و ئامادەیی لە دایک بوو، رەشنووسی نەبوو، سپینووسێک بوو بەبێ پرد و گوێزەرەوەیێک بە ناوی رەشنووس.

شێركۆ...!

شەو، تاریكایی، تاراوی

مرۆڤ

پەژارە، ئازادی، هیوا!

بە درێژایی تیلماسكی رێگا

تارمایی

بەدووی تەونەگەری دەربەندی پەپوولەدا دەكشا

دەیانگوت: ئۆوەیسی قەرەنی بەخەو دیتووە

لە زووتر

شاعیرێک

لە سپێدەی سلێمانییەوە هەڵدەستێ

دەبێتە پێشمەرگی رووبار و باران و بنەوشە.

نوشتەنووسی خەونەكان

دەستێكی گۆرانی بۆ تاریكایی

دەستێكی ستران بۆ تارا "و/ی" ی:

دیمەشق، بەسرە، ئیستەنبوڵ

مۆسكۆ، واشنتن، تاران، ستۆكهۆڵم

سەفەر كردووی وشە شەهیدەكان

تەوافچی بێ زەوین،

لەم سەرزەمینەوە

بۆ ئەو سەرزەمین...!

هەڵبەت، هەنووكەش بۆ شوێنێكی دوور نەڕۆیشتووە،

دەست بخەنە سەر دڵی منداڵانی كورد:

شێر...كۆ...شێر...كۆ...شێر...كۆ!

کۆدی هەواڵنێر: 60113