به‌پێی هه‌واڵی کوردپرێس، ده‌قی دیمانه‌که‌ی فرسه‌ت سۆفی له‌گه‌ڵ کوردپرێس به‌م شێوازه‌یه‌:

حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی خۆی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا پیشان داوە بۆ چی بەغدا تا ئێستا وەڵامی ئەو داواکارییانەی نەداوەتەوە؟

بە بڕوای من یەکەم ئەوەیە کە بەغدا بە عەقلییەتی براوە و دۆڕاو موعامیلە دەکات و جۆرێک لە غوروور ڕووبەڕووی بەغدا بوەتەوە، دووهەمیان ئەوەیە کە ئێستا لە بەغدا هەریەکە پێی وایە کە زیاتر دژی گەلی کوردستان و هەرێمی کوردستان بێت زیاتر دەنگی شەقامی عەرەبی بەدەست دێنێت. سێهەم خاڵ ئەوەیە بە داخەوە ئێستا ئەوان بە عەقڵییەتی عەسکەری و جووڵاندنی هێز لە ململانێ ناوخۆییەکان کە پێچەوانەی مادەی 9ی دەستووری عێراقە پێیان وایە دەتوانن تەنازولاتی زیاتر لە هەرێمی کوردستان وەربگرن تا حەدی تەسلیم بوون؛ ئەم جۆرە تێڕوانینە نامەنتقییە من پێم وایە بەغدا بەرەو دۆخێکی خراپ دەبات بۆیە هیوادارم پێش ئەوەی کار لە کار بترازێت و دۆخەکە لە دەست دەربچێت بە لۆژیکێکی کراوەی حەکیمانە دەسەڵاتدارانی عێراق بێنە گفتوگۆ و گفتوگۆیێکی هاوسەنگ لە نێوان دوو لایەن ئەنجام بدرێت و هەوڵ بدرێت لایەنی سێهەمیش وەکوو نەتەوە یەکگرتووەکان بەشدار بێت لەو گفتوگۆیانە بۆ ئەوی کە سەقامگیری بۆ هەموو ناوچەمان بگەڕێتەوە و کێشەکان چارەسەر بکرێت.

حکوومەتی ناوەندی بەتایبەت حەیدەر عەبادی مەرجی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکانی ڕیفراندۆمی بۆ دەست پێکردنی گفتوگۆ داناوە ئایا حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئەوە قبووڵ دەکات؟

قسەکە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ڕیفراندۆم نییە، لە سەر ئەوەیە کە ئێمە ئامادەین بەپێی دەستووری عێراق بچینە گفتوگۆ، ئێمە ئامادەین کێشەکان لە چوارچێوی دەستووری عێراق حەل بکەین، پرسی ڕیفراندۆم پرسێکە کە پێوەندیی بە ئازادی ڕادەربڕینی گەلی کوردستانی عێراقە کە لە ناو دەستووری عێراقی پارێزراوە و هەروەها ئێمە تاوانێکمان ئەنجام نەداوە گەلی کوردستان بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان هەڵساوە ڕاپرسییێکی کردووە بۆ ئەوەی ئیرادەی خۆی بزانێت دوای ئەوەی کە هەموو دەستووری عێراق لای حکوومەتی عێراقەوە پێشێل کرا. بە تەسەوری من ئێمە وادام ئامادە بووینە بەپێی دەستوورێ عێراقی بچینە گفتوگۆ ئیتر هیچ قسەیێک نەماوە بۆ قسە کردن لە سەر ڕاپرسی و هەڵوەشاندنەوەی ڕاپرسی.

هەندێک لە لایەنە سیاسییەکان لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان ڕەخنە دەگرن کە ئێستا هەرێمی کوردستان لە پێگەی لاوەزەوە داوا لە حکوومەتی عێراقی دەکات بۆ گفتوگۆ کردن ئایا باشتر نەبوو ئەم گفتوگۆیە پێش بەڕێوە چوونی ڕیفراندۆم کە بەدیلەکان پێشکەش دەکران دەست پێبکات؟

خۆ گفتوگۆ پێش ڕیفراندۆمیش هەبووە، چەندین جار جەنابی مەسعوود بارزانی خۆی چووە بەغدا و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی حکوومەت خۆی چووە بەغدا هەروەها وەفدی باڵای هەرێم پێش ڕیفراندۆم چوونە بەغدا بەڵام بەغدا زمانی دیالۆگ کردن و ئیلتیزام بە دەستووری ڕەت کردەوە و ئەوەش وای کرد ڕاپرسی بکەین ئەگینا بەپێی بەرنامەی حکوومەتی عەبادی دەبوایا لە ماوەی یەک ساڵ مادەی 140 جێ بەجێ بکرێت لە ماوەی 6 مانگ دەبوایە قانوونی نەوت و گاز دەربکرێت و ڕێک کەون دەبویە لە ماوەی 4 مانگ پرسی پێشمەرگە تەواو بکرێت، کامە لەو خاڵانەی جێ بەجێ کرد؟ کامە لەو بەڵگانە جێ بەجێ کرا؟ کە وایە پرسەکە لەسەر ئەوە نییە ڕاپرسیشمان نەکردبا هەر وەک پێشیش بوایا ئەوان ئەوەی کە ئێستا ڕوو دەدات، ڕووی دەدا. ئەوان باوڕیان بە عەقڵی عەسکەری و داگیرکاری و بەکار هێنانی دەوڵەتانی دەوروبەر و ئەمانە هەبووە بۆ سەرکوت کردن و کۆتایی هێنان بە دەسکەوتەکانی گەلی کوردستان. هەر بۆیەش ئێمە ترسمان بوو و دەمانگوت ئەو عێراقەی ئێمە لەگەڵی دەژین عێراقێکی فیدرالی و دیموکراسی نییە. ئەو عێراقە چاوەڕێی دەرفەتێکی گونجاو دەکات کە بۆی بڕەخسێت پەلاماری کوردستان بدات. بەڵام ڕیفراندۆمی وەکوو بەهانە بەکار هێنا.

کە وایە ئێوە وتەی ئەو لایاەنانەی کە دەڵێن ڕیفراندۆم هۆکاری ئەم بارودۆخەیە ڕەت دەکەنەوە؟

بەڵێ، ئەگەر ڕیفراندۆمیش نەکرابا هەر ڕووی دەدا، ڕیفراندۆم گەلی کوردستان کردوویەتی و گەلی کوردستان هەتا مابێت بەو ڕیفراندۆمە شانازی دەکات. ئەگەریش بە دەستی خیانەتی ناوخۆیی پرۆژەکە دواخرابێت ڕۆژێک لە ڕۆژان ئەو میللەتە هەر دەگات بە ئامانجی خۆی، گومانمان نییە هیچ هێزێک چەندە زەبەلاح و گەورە بێت ناتوانێت کۆتایی بە ئیرادەی میللەتێک بێنێت.

ئێستا هەرێمی کوردستان لە قەیرانی ئابووریدایە بە لە بەرچاو گرتنی ئەوەی کە 60% داهاتی نەوتی لە دەست داوە پێتان وایە حکوومەت بتوانێت بودجەی بەڕێوەبردنی هەرێم دابین بکات؟

من شارەزای بواری ئابووری نیم بەڵام حکوومەت ڕای گەیاندووە هەموو توانای خۆی دەخاتە گەر بۆ ئەوەی بتوانێت مووچە هاووڵاتییان دابین بکات. بەڵام لە گەڵ ئەوەش ئەگەر ئەم حکوومەتە عێراقییە کە ئێمە باسی دەکەین فیدرالی بێت بەپێی هەمان دەستووری عێراقی دەبێت موستەحەقاتی هەرێمی کوردستان بنێردرێت. ئەگەر وەزعەکە وا بوو ئەوان ئیلتیزامیان نەکرد ئەو کاتە کۆمەڵگای نێودەوێەتیش دەبێت پشتیوانی ئەو تێڕوانینە بێت کە هیچ مەعنایێک بۆ عێراق نامێنێتەوە و ئەو کات ئێمە ئازاد دەبین چ بڕیارێک دەدەین.

ئایا کۆمەڵگای نێودەوڵەتی پشتیوانی لە هەرێمی کوردستان دەکات؟

من پێم وایە گۆڕانکارییێکی زۆر ئیجابی لە مەوقەفی نێودەوڵەتی هەیە و من زۆر پێی گەشبینم و ئێستا ئەمریکا، نەتەوەیەکگرتووەکان، فەرانسا و بەریتانیا لەسەر خەتن، ئومێدمان هەیە پشتیوانی هەرێمی کوردستان بن بۆ دەرچوون لەم قەیرانە.

ڕەخنە لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەگیردرێت کە لەڕادەبەدەر پشتی بە ئەمریکا بەستووە کە بینیمان لە ململانێ لەگەڵ بەغدادا پشتگیرییان لە بەغدا گرت، پێتان وایە سیاسەتی حکوومەتی کوردستان لە داهاتوودا چۆن دەبێت؟ ئایا گۆڕانکارییێکی بەسەردا دێت؟

من پێم وایە ئەمریکا ئێستا لە خیتابی هەرێمی کوردستان تێگەیشتووە و ئێستا مەوقووفی ئەمریکا زۆر باشترە لەچاو کاتی ڕیفراندۆم. ئێمە پێمان وایە ئەمریکا ئیلتیزامێکی گەورەی لەسەر شانە بەرانبەر هەرێمی کوردستان و عێراقیش.

کە وایە ئێوە پێش بینیی پێداچوونەوە هەرێمی کودستان لە پێوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا ناکەن؟

ئەمە پرسێکە کە من ناتوانم باسی لەسەر بکەم.

داهاتووی کەرکووک و ناوچە کێشەلەسەرەکان کە لە کونترۆڵی پێشەرگە نەماوە چی دەبێت؟

بەپێی مادەی 140 لە دەستووری عێراقی و بەپێی ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دەبێت ئەم ناوچانە بە شێوەیێکی موشتەرەک ئیدارە بکرێن، ئەگەر حکوومەتی ناوندی قایل بەوە نەبێت چارەنووسی وەکوو چارەنووسی سەدام دەبێت.

دیمانە: حەسەن ساڵحی

داگرتن و داڕشتن: بێهرووز عەلی موحەمەدی